Επιχειρήσεις Απελευθέρωσης της Θεσπρωτίας

Προσπάθειες μετά την μάχη των Αγίων Θεοδώρων να πεισθούν οι Μουσουλμάνοι Τσάμηδες να καταθέσουν τα όπλα

Γράφει : ο Γιώργος Γκορέζης*

Στη διάρκεια της κατοχής ο λαός της Θεσπρωτίας αντέδρασε δυναμικά κατά του κατακτητή και των Μουσουλμάνων Τσάμηδων. Από την Πάργα μέχρι τα Γιάννενα, και από το Καλαμά μέχρι τη Πρέβεζα σκληροτράχηλοι πολεμιστές, όπως ο Νίκου, ο Γεωργίου, ο Μπαλούμης, ο Τσίτσος, έστησαν τα λημέρια τους και έγιναν ο τιμωρός κάθε προδότη, δολοφόνου, ή εκβιαστή. Θρυλικές έμειναν οι μάχες των ομάδων Νίκου και Μπαλούμη στα υψώματα Σπαθαράτι με Ιταλούς και Μουσουλμάνους Τσάμηδες, στις οποίες οι τελευταίοι κατατροπώθηκαν. Ακολούθησαν σφοδρές συγκρούσεις, όπως στις 24 Μαρ 1943 η Μάχη στο Μαντζάρι, στις 21 Μαι 1943 οι μάχες Σκάλας Παραμυθιάς και Σταυρού Σουλίου, τον Αύγουστο1943 οι μάχες του Φαναρίου.

Οι δυνάμεις των ελλήνων ανταρτών (Εθνικές Ομάδες Ελλήνων Ανταρτών ( Ε.Ο.Ε.Α. ) του Εθνικού Δημοκρατικού Ελληνικού Συνδέσμου ( ΕΔΕΣ) από την άνοιξη του 1944 άρχισαν τις προκαταρκτικές ενέργειες για την απελευθέρωση της Θεσπρωτίας.  Την 27^η Ιουνίου καταλαμβάνουν την Παραμυθιά και τα Βορείως αυτής υψώματα Αγίων Θεοδώρων, μετά από σκληρή μάχη με  Γερμανική φρουρά ενισχυμένη με Μουσουλμάνους, και την 29^η Ιουνίου ανακαταλαμβάνουν την Πάργα. Μεταξύ των συλληφθέντων αιχμαλώτων πολλοί είχαν διαπράξει φόνους, εμπρησμούς και ληστείες σε βάρος των Ελλήνων και παραπέμφθηκαν σε τακτικό στρατοδικείο. Επειδή η οργή του Ελληνικού λαού για τα εγκλήματα των Μουσουλμάνων της Θεσπρωτίας ήταν μεγάλη, πολλά από τα γυναικόπαιδα συγκεντρώθηκαν στη Παραμυθιά, 600 περίπου, όπου βρήκαν προστασία, διατροφή και περίθαλψη.  

Οι δυνάμεις των Μουσουλμάνων εγκατέστησαν γραμμή μάχης στα υψώματα Δυτικά και Νοτιοδυτικά της Παραμυθιάς και Βορείως της Πάργας, και, συνεργαζόμενοι με τους Γερμανούς, επιδίδονται σε επιδρομές, ληστείες και φόνους. Τους εστάλη από τις Ε.Ο.Ε.Α. προκήρυξη να καταθέσουν τα όπλα, αλλά απάντηση δεν ελήφθη.

Την 30^η Ιουνίου Γερμανικές Μηχανοκίνητες δυνάμεις από Ιωάννινα προσβάλλουν τη Παραμυθιά από Βορρά, και ισχυρές δυνάμεις Μουσουλμάνων της Θεσπρωτίας προσβάλλουν τη Παραμυθιά από Δυσμάς. Ακολούθησε σκληρή μάχη με τις δυνάμεις των Ε.Ο.Ε.Α., που απέκρουσαν με επιτυχία την επίθεση ( Μάχη των Αγίων Θεοδώρων).

Μετά την αποτυχία αυτή οι Γερμανοί διέταξαν γενική επιστράτευση των Μουσουλμάνων , με σκοπό να τους οργανώσουν στρατιωτικά με σύγχρονο οπλισμό και άλλα εφόδια που τους παρεχώρησαν. Σαν κέντρα επιστράτευσης χρησιμοποιήθηκαν οι Φιλιάτες, το Μαργαρίτι, και η Μενίνα. Οι Μουσουλμάνοι της Θεσπρωτίας  προσέρχονται με χαρά προς κατάταξη, και συγκρότησαν αμιγείς Μουσουλμανικές μονάδες διοικούμενες από Γερμανούς αξιωματικούς και υπαξιωματικούς, που είχαν σκοπό την εκκαθάριση της περιοχής Ηπείρου από τα ένοπλα Ελληνικά τμήματα. Σοβαρός επίσης αριθμός των Μουσουλμάνων διατέθηκε για την ενίσχυση Γερμανικών φυλακίων ή κέντρων αντιστάσεως.

Από τότε οι Μουσουλμάνοι της Θεσπρωτίας ενέτειναν τη τρομοκράτηση του Ελληνικού πληθυσμού, του οποίου περιόρισαν τις μετακινήσεις. Πολλοί Έλληνες φυλακίστηκαν με υπόδειξη τους, και άλλοι απειλήθηκαν με σφαγή.

Η κατάσταση ήταν πολύ σοβαρή. Η διατήρηση ελεύθερης της ακτής της Ηπείρου και του προγεφυρώματος ήταν επισφαλή, δεδομένης της ενίσχυσης του εχθρού με 2000 έως 5000 ικανούς πολεμιστές. Δύο λύσεις υπήρχαν. Ή να πεισθούν οι Μουσουλμάνοι να εγκαταλείψουν τη συνεργασία με τους Γερμανούς και να αφοσιωθούν στα ειρηνικά τους έργα, ή να επιχειρηθεί πλήρης εκκαθάριση της περιοχής από τις ληστρικές αυτές ομάδες, πριν προλάβουν να οργανωθούν σε τακτικό στρατό. Για λόγους ανθρωπιστικούς και πολιτικής σκοπιμότητας προτιμήθηκε η πρώτη λύση.

Την 3^η Ιουλίου και μετά την επίθεση των Γερμανοτσάμηδων κατά της Παραμυθιάς, απεστάλη προκήρυξη των Ε.Ο.Ε.Α. προς όλους τους Μουσουλμάνους της Θεσπρωτίας να καταθέσουν τα όπλα. Παραταύτα η εμπόλεμη κατάσταση και η διατήρηση από μέρους τους πολεμικού μετώπου Δυτικά και Βορείως της Παραμυθιάς συνεχίζεται.

Την 11^η Ιουλίου υπογράφεται στο Νικολίτσι συμφωνητικό μεταξύ των Ε.Ο.Ε.Α. και των Μουσουλμάνων για κατάπαυση των εχθροπραξιών. Οι εχθροπραξίες συνεχίζονται και μετά απ αυτό, και την 21^η Ιουλίου με επιστολή τους οι Μουσουλμάνοι ζητούν συνάντηση για την 24^η Ιουλίου και ώρα 1700.

Στην ορισθείσα θέση προσήλθαν για συνάντηση επιτροπή αντιπροσώπων των Ε.Ο.Ε.Α., στην οποία συμμετέσχον και οι Αμερικανός λοχαγός Άντερσον, Βρετανός υπολοχαγός Ντειβ, βρετανός υπαξιωματικός Ντόν και τρείς Μουσουλμάνοι μόνο από τη Παραμυθιά. Οι  Μουσουλμάνοι τήρησαν παρελκυστική τακτική και δεν ήθελαν συζήτηση, παρά μόνο απέστειλαν την 18^η ώρα συνδέσμους τινές χωρίς καμία εξουσιοδότηση. Προσκλήθηκαν και πάλι με τους συνδέσμους για συνάντηση στη Παραμυθιά, αλλά και πάλι ούτε προσήλθαν ούτε απάντηση στην έγγραφη πρόσκληση έδωκαν. Ο Μητροπολίτης Παραμυθιάς τους έστειλε σχετική επιστολή, αλλά και σ αυτόν η απάντηση ήταν αόριστη και παρελκυστική.

Καταδεικνύεται ότι οι Μουσουλμάνοι της Θεσπρωτίας είχαν μοναδικό σκοπό τη παρέλκυση του ζητήματος μέχρι τη πλήρη οργάνωση τους από τους Γερμανούς. Μετά από αυτό το Γενικό Αρχηγείο των Ε.Ο.Ε.Α. αποφάσισε, με τη συγκατάθεση και της συμμαχικής αποστολής, τη πλήρη εκκαθάριση της περιοχής Νοτίως του Καλαμά.

Η επιχείρηση διαρκεί από 4 μέχρι 11 Αυγούστου, και την παρακολουθούν εκ του σύνεγγυς οι αξιωματικοί της συμμαχικής αποστολής. Οι Μουσουλμάνοι πήραν το χρόνο να αποσύρουν όλο τον άμαχο πληθυσμό, και συνεπτύχθησαν Βορείως Καλαμά, όπου επιδόθηκαν σε νέες σφαγές και λεηλασίες του ελληνικού πληθυσμού. Κατέστρεψαν δε ολοσχερώς τα χωρία Καστρί, Παραπόταμο, Μαυρούδι, Άγιο Βλάσιο.

Την 17^η Αυγούστου έγινε η μάχη της Μενίνας, όπου ολόκληρη η Γερμανική φρουρά και μεγάλος αριθμός Μουσουλμάνων εξοντώθηκαν. Μεταξύ των συλληφθέντων 180 αιχμαλώτων περιλαμβάνονται και 43 Μουσουλμάνοι της Θεσπρωτίας, εντεταγμένοι στο Γερμανικό στρατό.

Ο εκπρόσωπος του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού Ηπείρου Λαμπέρ, σε συνεννόηση με το Μουφτή Ιωαννίνων, ανέλαβε να πείσει τους Μουσουλμάνους να καταθέσουν τα όπλα, και μετέβη για το σκοπό αυτό στις Φιλιάτες και την Κονίσπολη, συνοδευόμενος από εκπροσώπους του Γεν. Αρχηγείου των Ε.Ο.Ε.Α. Η μεσολάβηση του δεν είχε κανένα αποτέλεσμα. Οι Μουσουλμάνοι συνέχισαν να διαρπάζουν και να καταστρέφουν τις ελληνικές περιουσίες.

Από το τέλος Αυγούστου αρχίζουν οι επιχειρήσεις απελευθέρωσης της Ηπείρου από τους κατακτητές. Η απελευθέρωση του Βορείως του Καλαμά ΒΔ τμήματος της Ηπείρου πραγματοποιήθηκε το 2^ο δεκαπενθήμερο του Σεπτεμβρίου, μετά από συνεχείς μάχες με τους Γερμανούς και τους Μουσουλμάνους της Θεσπρωτίας ( 3^η μάχη Μενίνας, μάχες Ηγουμενίτσας, Παραποτάμου, Φιλιατών ).

Κατά την απελευθέρωση των Φιλιατών συνελήφθησαν, εκτός της μικρής Γερμανικής οπισθοφυλακής, και περί τους 120 Μουσουλμάνοι Θεσπρωτοί, που βαρύνονταν για πλείστα εγκλήματα κατά του Ελληνικού πληθυσμού. Περί τους 55 καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν.

Από το μήνα Οκτώβριο η τάξη και η ηρεμία αποκατεστάθη στη περιοχή της Θεσπρωτίας.

Το μήνα Νοέμβριο το Γεν. Αρχηγείο των Ε.Ο.Ε.Α. προώθησε προς Αλβανία τα συντηρούμενα με μέριμνα του στη Πάργα, Παραμυθιά και Φιλιάτες γυναικόπαιδα, που ανήρχοντο σε χίλια ( 1000 ) περίπου.- 


Βοηθήματα

-          « Πολεμική Έκθεση» Γενικού Αρχηγείου ΕΟΕΑ, Νικολόπουλου Π., Διευθυντή Επιχειρήσεων.

-   « Αρχεία Εθνικής Αντίστασης», Εκδόσεις ΓΕΣ, 1998,   με την   επιμέλεια επιτροπής ανωτάτων αξιωματικών υπό την προεδρία του υποφαινομένου.

- « Εθνική Αντίσταση 1941-45», Υποστρατήγου Γεωργίου Γκορέζη, 1999, Εκδόσεις Δωδώνη.

*Ο Γιώργος Γκορέζης είναι Υποστράτηγος ε.α., συγγραφέας.  
e-mail  : ggorezis@yahoo.gr 
web     : ggore.wordpress.com