του Δημήτρη Καλαντζή.
Πριν μερικούς μήνες, ελάχιστοι θα μπορούσαν να σκεφτούν ότι κάποια
μικροσωματίδια που είχαν εντοπιστεί στις νυχτερίδες μίας επαρχίας της
Κίνας, θα μπορούσαν να προκαλέσουν την φονικότερη πανδημία του 21ου
αιώνα, που θα αφάνιζε πληθυσμούς και ενδεχομένως θα προκαλούσε την πιο
μεγάλη οικονομική και ανθρωπιστική κρίση που έχει βιώσει ποτέ η
ανθρωπότητα. Κι όμως, οι ειδικοί είχαν τα στοιχεία. Η
επιστημονική κοινότητα είχε καταφέρει να «χαρτογραφήσει» την προηγούμενη
επιδημία του SARS και γνώριζε την «πηγή» στις νυχτερίδες, τα πιθανά
«ζώα – ξενιστές» και τον τρόπο μετάδοσης. Ήταν μία αποκάλυψη
συναρπαστική για τους ιολόγους, που δυστυχώς δεν ολοκληρώθηκε με την
αναζήτηση φαρμάκων και εμβολίων. Αξίζει πάντως να τη γνωρίσουμε,
ικανοποιώντας κάποια ερωτήματα που σίγουρα μας έχουν δημιουργηθεί, όπως «γιατί ειδικά οι νυχτερίδες της Ουχάν;» ή «γιατί προκάλεσαν τώρα αυτήν την πανδημία και όχι τα προηγούμενα χρόνια;», «θα μπορούσε να προβλεφθεί η πανδημία και με τι μέσα θα σταματούσε;».
Αναζητήσαμε
τις απαντήσεις από τις πιο έγκυρες επιστημονικές πηγές και τις
παραθέτουμε, πιστεύοντας ότι η επιστημονική γνώση, αξίζει να φτάνει σε
όλους. Ξεκινάμε με κάποιους ορισμούς, που είναι χρήσιμοι για την
παρακολούθηση του άρθρου.
Τι είναι οι ιοί;
(ορισμός από το Oxford Reference) [1]
O ιός είναι ένα μικροσκοπικό σωματίδιο, ικανό να πολλαπλασιαστεί μόνο μέσα σε ζωντανά κύτταρα. Οι ιοί είναι πολύ μικροί για να γίνουν ορατοί με απλά μικροσκόπια και να παγιδευτούν με φίλτρα. Μολύνουν ζώα, φυτά και μικροοργανισμούς. Κάθε σωματίδιο ιού αποτελείται από έναν πυρήνα νουκλεϊκού οξέος (DNA ή RNA) που περιβάλλεται από ένα κέλυφος πρωτεΐνης. Ορισμένοι ιοί φέρουν μια εξωτερική κάψουλα λιπιδίων. Οι ιοί προκαλούν πολλές ασθένειες, συμπεριλαμβανομένων του κοινού κρυολογήματος, της γρίπης, της ιλαράς, της παρωτίτιδας, της ανεμοβλογιάς, του έρπητα, του AIDS, της πολιομυελίτιδας και της λύσσας. Τα αντιιικά φάρμακα είναι αποτελεσματικά εναντίον μερικών από αυτούς, ενώ πολλές ιικές ασθένειες ελέγχονται μέσω εμβολίων.
*Για τον ιό SARS COV-2 δεν υπάρχει ακόμα ούτε αποτελεσματικό φάρμακο, ούτε εμβόλιο.
Οι νυχτερίδες
(Chiroptera, Encyclopædia Britannica) [2]
Οι νυχτερίδες είναι τα μοναδικά θηλαστικά που μπορούν να πετούν, χάρη στις μεμβράνες που ενώνουν τα άκρα τους με τον κορμό και την πολύ ελαφριά κατασκευή των οστών τους. Είναι κάτοικοι του πλανήτη εδώ και τουλάχιστον 48 εκατομμύρια χρόνια, χωρίζονται σε δεκάδες υπο-είδη, είναι διασκορπισμένες σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης και ο μέσος όρος ζωής τους είναι τα 30 χρόνια. Σχεδόν αποκλειστικός εχθρός τους είναι ο άνθρωπος, που στην Ασία τις σκοτώνει για το κρέας τους. Παρά τις δοξασίες περί βαμπίρ που τρέφονται με αίμα, ελάχιστα είδη νυχτερίδων είναι σαρκοφάγα. Η συντριπτική πλειοψηφία τους τρέφεται με φυτικούς καρπούς και κάποιες με έντομα. Ο ρόλος τους θεωρείται σημαντικός για το οικοσύστημα, καθώς συμβάλουν στη γονιμοποίηση των καρπών, στη μείωση των πληθυσμών των εντόμων και στη λίπανση του εδάφους με τις απεκκρίσεις τους. Υπάρχουν όμως και σημαντικοί κίνδυνοι από τις νυχτερίδες ή τα «ιπτάμενα ποντίκια», όπως τις ονόμαζαν σε προηγούμενους αιώνες οι αγγλόφωνοι. Καθώς πολλές από αυτές καταναλώνουν τεράστιες ποσότητες από έντομα που μεταφέρουν ασθένειες, γίνονται οι ίδιες φορείς παθογόνων μικροοργανισμών. Οι νυχτερίδες διαθέτουν ένα πολύ ισχυρό ανοσοποιητικό σύστημα που τις προστατεύει από το να νοσήσουν, όχι όμως και να καταστρέψουν τους παθογόνους οργανισμούς, τους οποίους μεταδίσουν με το σάλιο, τα ούρα και τα κόπρανά τους.
Credit: Libiao Zhang/Guangdong Institute of Applied Biological Resource
Φωτογραφία [3]
Γιατί οι νυχτερίδες ισχυροποιούν τους παθογόνους οργανισμούς;
Μία νυχτερίδα μπορεί να φιλοξενήσει πολλούς διαφορετικούς ιούς χωρίς να αρρωστήσει. Είναι η φυσική “δεξαμενή” για τον ιό Marburg και τους ιούς Nipah και Hendra, που προκάλεσαν ανθρώπινες επιδημίες στην Αφρική, τη Μαλαισία, το Μπαγκλαντές και την Αυστραλία. Η νυχτερίδα θεωρείται ότι είναι η φυσική δεξαμενή για τον ιό Ebola, ενώ κάποιες φέρουν και τον ιό της λύσσας, αλλά στην περίπτωση αυτή επηρεάζονται και οι ίδιες από την ασθένεια.
Ο μηχανισμός που επιτρέπει στις νυχτερίδες να επιβιώνουν από τους ιούς (και να τους μεταφέρουν) ήταν ένα ερώτημα που απασχόλησε την επιστημονική κοινότητα επί δεκαετίες.
Μια νέα μελέτη του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας Berkeley, [6] διαπιστώνει ότι η ισχυρή ανοσο-απόκριση των νυχτερίδων στους ιούς είναι εκείνη που τις κάνει ανθεκτικές, αλλά ταυτόχρονα οδηγεί τους ιούς στο να αντιγράφονται (πολλαπλασιάζονται) γρηγορότερα σε αυτές, έτσι ώστε, όταν πηδούν σε θηλαστικά με μέσο ανοσοποιητικό σύστημα, όπως οι άνθρωποι, να προκαλούν θανατηφόρο σοκ.
Ορισμένες νυχτερίδες – συμπεριλαμβανομένων εκείνων που είναι γνωστές “πηγές” ανθρώπινων μολύνσεων – έχουν αποδειχθεί ότι διαθέτουν ανοσοποιητικά συστήματα που είναι ενισχυμένα και εξασκημένα ώστε να προσφέρουν ιδιαίτερες άμυνες κατά των ιών. Η ιογενής μόλυνση σε αυτές τις νυχτερίδες οδηγεί σε μια γρήγορη ανταπόκριση του οργανισμού τους που ορθώνει προστατευτικούς «τοίχους» γύρω από τα κύτταρα του. Αυτός ο μηχανισμός μπορεί να προστατεύσει τους νυχτερίδες από το να μολυνθούν με υψηλά ιικά φορτία, αλλά “ενθαρρύνει” τους ιούς να αναπαράγονται με μεγαλύτερη ταχύτητα, ώστε να μπορέσουν να «πολιορκήσουν» τον τοίχο άμυνας των ξενιστών τους.
Αυτό καθιστά τις νυχτερίδες μια μοναδική «δεξαμενή» εξαιρετικά ενισχυμένων μεταδοτικών ιών. Ενώ οι νυχτερίδες μπορούν να αντέξουν σε αυτή την «πολιορκία», όταν αυτοί οι ιοί μετακινηθούν σε ζώα που δεν διαθέτουν ανοσοποιητικό σύστημα ταχείας αντίδρασης, κατακλύζουν τους νέους “οικοδεσπότες” τους, οδηγώντας σε υψηλά ποσοστά θνησιμότητας.
“Ορισμένες νυχτερίδες είναι σε θέση να ορθώσουν αυτή την ισχυρή αντιιική απάντηση, αλλά και να την εξισορροπήσουν με μια αντιφλεγμονώδη αντίδραση”, δηλώνει η Cara Brook, συντάκτης της έρευνας του UC Berkeley. «Το ανθρώπινο ανοσοποιητικό σύστημα θα δημιουργούσε ευρεία φλεγμονή αν επιχειρούσε την ίδια αντιιική στρατηγική, αλλά οι νυχτερίδες φαίνονται μοναδικά κατάλληλες για να αποφευχθεί η απειλή της ανοσοπαθολογίας».
Οι ερευνητές σημειώνουν ότι η διαταραχή του βιότοπου των νυχτερίδων με την αποψίλωση των δασών και την κατοίκηση όλο και περισσότερων περιοχών από ανθρώπους, προκαλεί στρες στον οργανισμό των νυχτερίδων που οδηγεί στο να εκκρίνουν ακόμα περισσότερους ιούς στο σάλιο, τα ούρα και τα κόπρανά τους.
“Οι αυξημένες περιβαλλοντικές απειλές για τις νυχτερίδες μπορεί να αυξήσουν την απειλή των ζωονόσων”, δηλώνει η Brook, η οποία συνεργάζεται με ένα πρόγραμμα παρακολούθησης νυχτερίδων που χρηματοδοτείται από την DARPA (Υπηρεσία Προηγμένων Έργων Έρευνας για την Άμυνα των ΗΠΑ) που βρίσκεται σε εξέλιξη στη Μαδαγασκάρη, το Μπαγκλαντές, τη Γκάνα και την Αυστραλία. Το πρόγραμμα «Bat One Health» διερευνά τη σχέση μεταξύ της απώλειας του βιότοπου των νυχτερίδων και της εξάπλωσης των ιών των νυχτερίδων σε άλλα ζώα και ανθρώπους.
Η Brook ήταν περίεργη για το πώς η ταχεία ανοσολογική αντίδραση της νυχτερίδας επηρεάζει την εξέλιξη των ιών που φιλοξενούνται σε αυτήν, γι αυτό διεξήγαγε πειράματα σε καλλιεργημένα κύτταρα από δύο νυχτερίδες και, ως έλεγχο, μίας μαϊμούς.
Όταν μολύνθηκαν από ιούς που μιμούνται τον Ebola και τον Marburg, οι διαφορετικές αποκρίσεις αυτών των κυτταρικών σειρών ήταν εντυπωσιακές. Ενώ η κυτταρική σειρά του πιθήκου κατακλύστηκε γρήγορα και σκοτώθηκε από τους ιούς, ένα υποσύνολο των κυττάρων της αιγυπτιακής νυχτερίδας απέφυγε την ιική μόλυνση, χάρη στην έγκαιρη προειδοποίηση της ιντερφερόνης, ενώ στην αυστραλιανή νυχτερίδα, η ανοσολογική απόκριση ήταν ακόμα πιο επιτυχημένη! Και στις δύο περιπτώσεις όμως, ο ιός, παρόλο που δεν μπόρεσε να «καταλάβει» τα κύτταρα των νυχτερίδων, παρέμεινε ενεργός.
“Σκεφτείτε τους ιούς ως μια φωτιά που καίει μέσα σε ένα δάσος. Ορισμένες από τις κοινότητες του δάσους – ορισμένα κύτταρα – έχουν κουβέρτες έκτακτης ανάγκης και η φωτιά περνάει χωρίς να τις βλάψει, αλλά στο τέλος της ημέρας εξακολουθεί το δάσος να καπνίζει από τα αναμμένα κάρβουνα. Τα ιικά κύτταρα εξακολουθούν να υπάρχουν στον οργανισμό της νυχτερίδας, μπορούν να αναπαράγονται και να προκαλούν νέες επιθέσεις, δημιουργώντας μια «τσιγαριστική λοίμωξη» που επιμένει σε όλη τη διάρκεια ζωής της νυχτερίδας».
Οι ερευνητές του Berkeley σημειώνουν ότι πολλοί από τους ιούς των νυχτερίδων πηδούν στους ανθρώπους μέσω ενός ζώου «διαμεσολαβητή». Το SARS έφτασε στους ανθρώπους μέσω της ασιατικής civet (μοσχογαλή, ένα νυκτόβιο θηλαστικό που ζει στα τροπικά δάση της Ασίας και της Αφρικής), ο MERS μέσω των καμήλων, ο Έμπολα μέσω των γορίλλων και των χιμπατζήδων, ο ΝΙPAH μέσω των χοίρων, ο Hendra μέσω των αλόγων και ο Marburg μέσω των αφρικανικών πράσινων πιθήκων. Οι ιοί παραμένουν εξαιρετικά μολυσματικοί και θανατηφόροι όταν κάνουν το τελευταίο άλμα στους ανθρώπους.
Είναι σίγουρα ο SARS COV 2 ένας φυσικός ιός ή μπορεί να κατασκευάστηκε σε εργαστήρια;
Οι επιστήμονες δεν έχουν πια καμία αμφιβολία ότι ο ιός αποτελεί φυσική μετάλλαξη κορωνοϊού. Η πρώτη μελέτη που το τεκμηρίωσε ήταν διαπανεπιστημιακή και συμμετείχαν οι: Kristian Andersen, PhD, associate professor of immunology and microbiology at Scripps Research, Robert F. Garry of Tulane University, Edward Holmes of the University of Sydney, Andrew Rambaut of University of Edinburgh, W. Ian Lipkin of Columbia University. [5]
Οι επιστήμονες κατέληξαν στη «φυσική εξέλιξη» καθώς η «ραχοκοκαλιά» του SARS-CoV-2, η συνολική δηλαδή μοριακή δομή του, είναι σχεδόν ίδια με ήδη γνωστούς κορωνοϊούς που βρίσκονται στις νυχτερίδες και τους παγκολίνους και η μόνη διαφορά είναι στις «ακίδες» που τον κάνουν να προσκολλάται στα ανθρώπινα κύτταρα. Εάν κάποιος ήθελε να κατασκευάσει έναν παθογόνο ιό, είναι προφανές ότι θα τροποποιούσε τη «ραχοκοκαλιά» του.
Ποιο ζώο ήταν ο ξενιστής για να περάσει στον άνθρωπο;
Με βάση την ανάλυση της γονιδιωματικής αλληλουχίας του ιού, οι επιστήμονες κατέληξαν σε δύο πιθανά σενάρια για την προέλευση του.
Στο πρώτο σενάριο, ο ιός εξελίχθηκε στη σημερινή του παθογόνο κατάσταση μέσω φυσικής επιλογής σε μη ανθρώπινο ξενιστή και στη συνέχεια «πήδηξε» στους ανθρώπους. Έτσι είχε συμβεί με τις προηγούμενες επιδημίες κορωνοϊού, με τους ανθρώπους να προσβάλλονται από τον ιό μετά την άμεση έκθεσή τους σε μοσχογαλές (SARS) και καμήλες (MERS). Οι ερευνητές κατέληξαν στις νυχτερίδες ως την πιο πιθανή «δεξαμενή» για το SARS-CoV-2, καθώς έχει πολλές ομοιότητες με έναν κοροναϊό νυχτερίδας. Δεν υπάρχουν τεκμηριωμένες περιπτώσεις άμεσης μετάδοσης από τη νυχτερίδα στον άνθρωπο, κάτι που υποδηλώνει την ανάγκη ύπαρξης κάποιου ενδιάμεσου ξενιστή.
Στο δεύτερο σενάριο, μια μη παθογόνος εκδοχή του ιού «πήδηξε» από έναν ζωικό ξενιστή στον άνθρωπο και στη συνέχεια εξελίχθηκε στη σημερινή του παθογόνο κατάσταση. Για παράδειγμα, μερικοί κοροναϊοί από παγκολίνους (θηλαστικά που μοιάζουν με τους μυρμηγκοφάγους) που βρίσκονται στην Ασία και την Αφρική, έχουν μια δομή πολύ παρόμοια με αυτή του SARS-CoV-2. Ένας κοροναϊός από έναν πανγκολίνο θα μπορούσε ενδεχομένως να μεταδοθεί σε έναν άνθρωπο, είτε άμεσα είτε μέσω ενός ενδιάμεσου ξενιστή όπως οι μοσχογαλές και τα κουνάβια, και στη συνέχεια, στο περιβάλλον του ανθρώπου να πραγματοποιηθεί η «εξέλιξη».
Αν ο SARS-CoV-2 «πήδηξε» στον άνθρωπο στην παθολογική του μορφή από κάποιο ζώο, τότε αυξάνεται η πιθανότητα το στέλεχος του ιού που προκαλεί ασθένεια, να κυκλοφορεί ακόμα στον ζωικό πληθυσμό.
Γνώριζε η ανθρωπότητα τον κίνδυνο μίας νέας πανδημίας;
Η απάντηση είναι καταφατική. Τον Ιανουάριο του 2019, εννέα μήνες πριν από την έκρηξη της πανδημία στην Ουχάν, δημοσιευόταν η έρευνα του Ινστιτούτου Ιολογίας της Ουχάν σε συνεργασία με το πανεπιστήμιο Chinese Academy of Sciences, η οποία κατά γράμμα κατέληγε:
Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δύο δεκαετιών, έχουν εντοπιστεί τρεις ζωονοσοκομικοί κορωνοϊοί ως αιτία εμφάνισης μεγάλης έκτασης νόσων – σοβαρής οξείας αναπνευστικής λειτουργίας (SARS), αναπνευστικού συνδρόμου στη Μέση Ανατολή (MERS) και συνδρόμου οξείας διάρροιας χοίρων (SADS). Το SARS και το MERS προέκυψαν το 2003 και το 2012 αντιστοίχως και προκάλεσαν παγκόσμια πανδημία που στοίχησε χιλιάδες ανθρώπινες ζωές, ενώ το SADS έπληξε τη βιομηχανία χοιροειδών το 2017. Έχουν κοινά χαρακτηριστικά, όπως ότι όλες είναι ιδιαίτερα παθογόνες για τον άνθρωπο ή το ζωικό κεφάλαιο, προέρχονται από νυχτερίδες, και δύο από αυτές προέρχονται από την Κίνα. Επομένως, είναι πολύ πιθανό ότι μελλοντικά κρούσματα κορωναϊού με SARS ή MERS θα προέρχονται από νυχτερίδες και υπάρχει αυξημένη πιθανότητα να συμβεί αυτό στην Κίνα. Ως εκ τούτου, η έρευνα για τους κοροναϊούς νυχτερίδων γίνεται ένα επείγον ζήτημα για την ανίχνευση σημείων έγκαιρης προειδοποίησης, γεγονός που με τη σειρά του ελαχιστοποιεί τις επιπτώσεις αυτών των μελλοντικών κρουσμάτων στην Κίνα… [4]
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ:
[1] https://www.oxfordreference.com/view/10.1093/acref/9780199687817.001.0001/ψacref-9780199687817-e-10778?rskey=luQxpM&result=1
[2] Encyclopædia Britannica/Chiroptera
[3] https://www.nature.com/articles/d41586-017-07766-9
[4] https://www.mdpi.com/1999-4915/11/3/210
[5] The COVID-19 coronavirus epidemic has a natural origin
[6] Coronavirus outbreak raises question: Why are bat viruses so deadly?
Ακόμα:
NATURE: Bat cave solves mystery of deadly SARS virus — and suggests new outbreak could occur
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.