ΠΗΓΗ
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Ως πότε παλικάρια, θα ζούμε στα στενά,
μονάχοι σα λιοντάρια, στις ράχες στα βουνά; (ρητορικές ερωτήσεις)
Σπηλιές να κατοικούμε, να βλέπουμε κλαδιά,
να φεύγωμ’ απ’ τον κόσμον, για την πικρή σκλαβιά;
Να χάνωμεν αδέλφια, πατρίδα και γονείς,
τους φίλους, τα παιδιά μας, κι όλους τους συγγενείς; (ασύνδετο -πολυσύνδετο)
Κάλλιο είναι μιάς ώρας ελεύθερη ζωή,
παρά σαράντα χρόνια, σκλαβιά και φυλακή. (Αντιθέσεις)
Πλαγιότιτλος: Συνθήκες ζωής κλεφτών κι αρματολών: μεταφέρει με παραστατικότητα και απλότητα τη ζωή των κλεφτών και αρματολών στα βουνά. Κύριο χαρακτηριστικό τους η στέρηση των αγαπημένων προσώπων και τα παθήματα. Χρησιμοποιείται το α΄ πληθυντικό πρόσωπο , για να δηλώσει και την προσωπική συμμετοχή του Ρήγα στον αγώνα.
Τι σ’ ωφελεί αν ζήσεις, και είσαι στη σκλαβιά;
στοχάσου πως σε ψένουν, καθ’ ώραν στην φωτιά. (συνεκδοχή)
Βεζύρης, δραγουμάνος, αφέντης κι αν σταθής
ο τύραννος αδίκως σε κάμνει να χαθής.
Δουλεύεις όλη ημέρα, σε ό,τι κι αν σε πει,
κι’ αυτός πασχίζει πάλιν, το αίμα σου να πιει.
Ο Σούτζος, κι ο Μουρούζης, Πετράκης, Σκαναβής
Γκίκας και Μαυρογένης, καθρέπτης, ειν’ να ιδής.
Ανδρείοι καπετάνοι, παπάδες, λαϊκοί,
σκοτώθηκαν κι αγάδες, με άδικον σπαθί.
Κι αμέτρητοι άλλοι τόσοι, και Τούρκοι και Ρωμιοί,
ζωήν και πλούτον χάνουν, χωρίς καμμιά αφορμή.
Πλαγιότιτλος :Τα δεινά των Ελλήνων κάτω από την Τουρκικό ζυγό.: οι υπόδουλοι υπόκεινται σε συνεχή βασανιστήρια και μαρτύρια από τον τύραννο. Τονίζεται ιδίως η αυθαιρεσία του δυνάστη και η αναρχία του κράτους. Ακόμη και Μεγάλοι Φαναριώτες εξοντώθηκαν από το τυραννικό καθεστώς. Χρησιμοποιείται το γ΄ ενικό που δίνει μια ισότητα έναν διδακτισμό στο έργο.
Ελάτε με έναν ζήλον, σε τούτον τον καιρόν,
να κάμωμεν τον όρκον, επάνω στον σταυρόν.
Συμβούλους προκομμένους, με πατριωτισμόν
να βάλωμεν εις όλα, να δίδουν ορισμόν.
Οι νόμοι να ‘ν’ ο πρώτος, και μόνος οδηγός, (προσωποποίηση)
και της πατρίδος ένας, να γένει αρχηγός.
Γιατί κι η αναρχία, ομοιάζει την σκλαβιά,
να ζούμε σαν θηρία, ειν’ πιο σκληρή φωτιά.
Και τότε με τα χέρια, ψηλά στον ουρανόν
ας πούμ’ απ’ την καρδιά μας, ετούτα στον Θεόν.
Πλαγιότιτλος: Οι προτροπές στους αγωνιστές :
προτρέπει τους υπόδουλους (προτρεπτική υποτακτική..να κάμωμεν..) να πάρουν όρκο ιερό( πρβ. όρκος Φιλικής εταιρείας) πως θα αγωνιστούν για την απομάκρυνση του τυράννου, θα εκλέξουν εκπροσώπους αδέκαστους και πατριώτες, θα ορίσουν Σύνταγμα δίκαιο και πολίτευμα φιλολαϊκό.
Ω βασιλεύ του κόσμου, ορκίζομαι σε Σε,
στην γνώμην των τυράννων, να μην έλθω ποτέ.
Μήτε να τους δουλεύσω, μήτε να πλανηθώ,
εις τα ταξίματά τους, για να παραδοθώ.
Εν όσω ζω στον κόσμον, ο μόνος μου σκοπός,
για να τους αφανίσω, θε να ναι σταθερός.
Πιστός εις την πατρίδα, συντρίβω τον ζυγόν,
αχώριστος για να ‘μαι, υπό τον στρατηγόν.
Κι αν παραβώ τον όρκον, ν’ αστράψ’ ο ουρανός, (Υπερβολή)
και να με κατακάψη, να γένω σαν καπνός.
Πλαγιότιτλος: Ο όρκος των αγωνιστών :
καλεί τους υπόδουλους να ορκιστούν αντίσταση στο δυνάστη και πειθαρχία ανυποχώρητη στον επί κεφαλής του αγώνα έως ότου νικήσουν. Μέσω της υπερβολής του τελευταίου στίχου , δίνεται η σημασία της τιμωρίας.
ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ
ΓΛΩΣΣΑ : λαϊκή δημοτική, απλή καθομιλουμένη ( στις ράχες ψαίνυν πιο)
ΜΕΤΡΙΚΗ: ιαμβικός οξύτονος στίχος με ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία (13σύλλαβος).
ΥΦΟΣ: απλό, ορμητικό, ενθουσιώδες .
ΕΙΚΟΝΟΠΟΙΙΑ: απλή παραστατική απεικόνιση της ζωής και των παθών των υπόδουλων.
(Σχήματα λόγου στο ποίημα)
Β) Αποφθέγματα του Ρήγα
Γ)
ΔΗΜ. ΚΑΡΑΜΠΕΡΟΠΟΥΛΟΣ
Ρήγα Βελεστινλή, Θούριος: Ανάλυση
Συνέδριο: «Ελεγεία, πατριωτικά Θούρια στην ελληνική ποίηση από 7ο αι. μέχρι σήμερα».
21 Ιουλίου 2013, Βάλια Κάλντα.
Στην εποχή της πολύχρονης σκλαβιάς, της απολυταρχικής οθωμανικής τυραννίας, ο Ρήγας Βελεστινλής είχε συλλάβει ένα συγκεκριμένο στρατηγικό σχέδιο για την επανάστασή των σκλαβωμένων, των Ελλήνων και των άλλων Βαλκανικών λαών, προς απόκτηση της ελευθερίας τους. Το στρατηγικό αυτό σχέδιο του Ρήγα διαπιστώνεται από τη μελέτη των έργων του , όπως επίσης και από τη μελέτη των ανακριτικών εγγράφων σύλληψης και φυλάκισής του των Αιμ. Λεγράνδ και Κων. Αμάντου και διακρίνεται σε τρία μέρη:
α) Το πρώτο μέρος περιλάμβανε την προσπάθεια του Ρήγα να ενισχύσει το ηθικό των σκλαβωμένων, να τους εμψυχώσει με τον Θούριό του στην απόφασή τους για τον ένοπλο στρατιωτικό αγώνα. Να ενδυναμώσει την ιστορική συνείδηση των σκλαβωμένων με την έκδοση των Ολυμπίων, του Νέου Αναχάρσιδος και της εικόνας του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
β). Το δεύτερο μέρος αναφερόταν στο στρατιωτικό σχεδιασμό της επανάστασης του. Πρώτα μετέφρασε το Στρατιωτικό Εγκόλπιο για την στρατιωτική εκπαίδευση των σκλαβωμένων και δεύτερον σχεδίαζε να αρχίσει την επανάσταση του από του εμπειροπόλεμους πληθυσμούς, τους Μανιάτες και Σουλιώτες.
γ). Το τρίτο μέρος του στρατηγικού σχεδίου της επανάστασής του περιείχε το Σύνταγμα του για τη δημοκρατική διοίκηση του βαλκανικού χώρου και την αντίστοιχη έκδοση των χαρτών του που θα αποτελούσαν τους πολιτικούς χάρτες του οραματιζόμενου κράτους του.
***
Κατά την προετοιμασία και κατάστρωση του στρατηγικού σχεδίου της επανάστασής του, ο Ρήγας γνώριζε καλά πως χωρίς υψηλό ηθικό, χωρίς κινητοποίηση των ιδανικών του ανθρώπου, δεν είναι δυνατόν οι σκλαβωμένοι να προχωρήσουν σε επανάσταση, να υπερβούν τις ψυχολογικές δυσκολίες όσον αφορά την αποτελεσματικότητα της επαναστατικής διαδικασίας. Γνώριζε επίσης πως μόνο με ενθουσιαστικά τραγούδια, με παιάνες, θα ήταν δυνατόν να παρακινηθούν, να ενθουσιαστούν οι σκλαβωμένοι ραγιάδες. ΄Ισως να θυμόταν από το σχολείο του και τα διαβάσματά του το «Ιτε παίδες Ελλήνων ελευθερούτε πατρίδα.» και του χωλού ποιητή Τυρταίου που με τους παιάνες του εμψύχωνε τους Σπαρτιάτες στρατιώτες.
Ο Ρήγας συνέθεσε τον δικό του παιάνα, τον ονομάσε «Θούριο», λέξη την οποία δανείστηκε από τους Αττικούς ποιητές: Αναφέρεται από τον Αισχύλο, Επτά επί Θήβας 42, Πέρσαι 73, Αγαμέμνων 112, Ευμενίδες 627, Αίας 212, 612, και τον Αριστοφάνη, Ιππής 757, Βάτραχοι 1289. Στον Ομηρο, Ιλιάδα Ο 127 απαντάται το «θούρος» για τον Άρη. Η λέξη «Θούριος» είναι επίθετο και προέρχεται από το ρήμα θρώσκω, και σημαίνει ορμητικός, μαινόμενος, πολεμικός.
Στην εποχή του Ρήγα δεν ήταν σε χρήση ο όρος «θούριος». Ο Ρήγας το 1796 χρησιμοποίησε τον όρο, δείγμα και αυτό της μελέτης του των αρχαίων κλασσικών κειμένων. Ετσι η λέξη «θούριος» εισάγεται πλέον στο νεοελληνικό λεξιλόγιο και γίνεται συνώνυμος με την επανάσταση.
Μάλιστα ο ίδιος επεξηγεί την σημασία του όρου «Θούριος, «ήτοι ορμητικός Πατριωτικός ΄Υμνος πρώτος, εις τον ήχον «Μία προσταγή μεγάλη»». Το πρώτος σημαίνει ότι έχει γράψει και ένα δεύτερο παιάνα, δηλ. τον «Υμνο Πατριωτικό».
Για να τραγουδηθεί ο Θούριός του, «Ως πότε παλληκάρια», ο Ρήγας δεν έβαλε μουσικά σύμβολα, νότες., αλλά ως ηγέτης αποτελεσματικός και προνοητικός που ήταν, για να διαδοθεί πλατιά, γράφει να το τραγουδούν στο σκοπό ενός πολύ γνωστού και διαδεδομένου τραγουδιού της εποχής του «Μια προσταγή μεγάλη», που αναφερόταν στα κατορθώματα του Λάμπρου Κατσώνη, που εκείνα τα χρόνια είχε αναθερμάνει τις ελπίδες των σκλαβωμένων για την απόκτηση της ελευθερίας τους με τη βοήθεια της Ρωσίας.
Στον επαναστατικό του παιάνα ο Ρήγας συνδύασε ακόμη το τραγούδι με το χορό. Ο Θούριος χορεύεται στο συρτό χορό της γενέτειράς του. Ταιριασμένα μαζί, χορός και τραγούδι, ωθούν τους σκλαβωμένους στη μέθεξη της επανάστασης. Ο ίδιος άλλωστε στις συγκεντρώσεις των συντρόφων του στα σπίτια της Βιέννης συνήθιζε μετά το φαγητό και τραγούδαγε τον Θούριο με την φλογέρα του και συνάμα χόρευε. Σημειώνεται χαρακτηριστικά στα ανακριτικά έγγραφα: «Κατά τον Σεπτέμβριον του έτους τούτου (του 1797) ο Ρήγας Βελεστινλής έψαλεν εν τη οικία του Αργέντη, παρισταμένου τούτου και του Έλληνος Θεοχάρη, ύμνον ελευθερίας.και δή χορεύων περί την τράπεζαν».
Ο Θούριος είναι με απλά λόγια γραμμένος για να αγγίζει την ψυχή και το νου του λαού και να γίνονται κατανοητά τα μηνύματά του. Δεν χρειάζονται στον Θούριο επεξηγήσεις και υποσημειώσεις, όπως συμβαίνει στις άλλες σημαντικές ποιητικές συνθέσεις της εποχής του. Ο Ρήγας γνώριζε πολύ καλά πως επανάσταση ενάντια στην τυραννία του Σουλτάνου δε γίνεται με στιχουργήματα. Μόνο με παιάνες, με επαναστατικά ορμητικά τραγούδια επιτυγχάνεται το ξεσήκωμα του λαού.
Πράγματι, όσοι ραγιάδες έκτοτε άκουγαν του Ρήγα τον Θούριο ένοιωθαν ν” αλλάζει για αγώνα και θυσία η ψυχή τους. Ο Κολοκοτρώνης , ο Γέρος του Μωριά, χαρακτηριστικά ομολογεί: «Εφύλαξα πίστιν εις την παραγγελίαν του Ρήγα, και ο Θεός με αξίωσεν και εκρέμασα φούντα εις το Γένος μου, ως στρατιώτης του. Χρυσή φούντα δεν εστόλισε ποτέ το σπαθί μου, όταν έπαιρνα δούλευσιν εις ξένα κράτη», ακολουθώντας ο Κολοκοτρώνης κατά γράμμα τη διακήρυξη του Ρήγα,
«Κάλλιο για την πατρίδα κανένας να χαθή
ή να κρεμάση φούντα για ξένον στο σπαθί»,
Θούριος, στίχ. 57-58.
Ακόμη οι επαναστάτες του Αλέξανδρου Υψηλάντη (1792-1828) τραγουδώντας τον Θούριο ξεκίνησαν την επανάστασή τους το 1821. Και οι Σουλιώτες του Μπότσαρη με τους ήχους των ασμάτων του Ρήγα στις μάχες εφορμούσαν . Παρόμοια, ο ΄Ανθιμος Γαζής στη διακήρυξή του προς τον λαό της Θετταλομαγνησίας το 1821, παραθέτει στίχους από τον Θούριο, τονίζοντας επί πλέον πως θα πρέπει σύμφωνα με τις «Διδαχές» του Ρήγα, δηλ. το Σύνταγμά του, να συγκροτηθεί το κράτος μετά την Επανάσταση.
Και για να εμψυχώσει τους πολεμιστές τους συγκεντρωμένους για του πολέμου τον αγώνα, μοιράζει του Θουρίου τους στίχους για να τραγουδηθεί. Κι” ύστερα οι αγωνιστές έμπλεοι ενθουσιασμού και διάθεσης για θυσία, για τον ιερό σκοπό της ελευθερίας, εφόρμησαν κατά των Τούρκων της γενέτειρας του Ρήγα, του Βελεστίνου όπου προς τιμήν του Ρήγα συγκλήθηκε και η Συνέλευση των επαναστατών, η «Βουλή της Θετταλομαγνησίας».
Ο λόγιος ιατρός και συγγραφέας Στέφανος Κανέλλος μαζί με τους φίλους του, τραγουδώντας τον Θούριο σε οικογενειακή σύναξη στην Κωνσταντινούπολη, ορκίζονται στο όνομα του εθνεγέρτη Ρήγα για αγώνα κατά των τυράννων:
«Στην γνώμη των τυράννων να μήν ελθώ ποτέ
Μήτε να τους δουλεύω, μήτε να πλανηθώ
Εις τα ταξιματά τους, για να παραδοθώ.
Εν όσω ζώ στον κόσμον, ο μόνος μου σκοπός,
Για να τους αφανίσω, θε να' ναι σταθερός»,
Θούριος, στίχ. 32-36.
Και σύμφωνα με τον Λαρισσαίο δάσκαλο του Γένους Κων. Κούμα «Μικροί και μεγάλοι και αυταί αι γυναίκες έψαλλαν την του Ρήγα ωδήν εις πάν συμπόσιον και εις πάσαν συντροφίαν. Μ΄ όλον οτι κατ” αρχάς εψάλλετο ως εύμορφον τραγούδι, ήρχισεν όμως κατ΄ ολίγον να ενεργή ψυχικώς».
Ο Γεώργιος Τερτσέτης, γραμματέας του Κολοκοτρώνη, χαρακτήρισε τον Θούριο ως «το ιερότερον άσμα της φυλής μας» . Μάλιστα τόνιζε ότι τα τραγούδια του Ρήγα «Ως σάλπιγγες εις την Ιεριχώ εγκρέμισαν τα τείχη της Τριπολιτσάς, ετίναξαν εις τον αέρα με τους αλλοφύλους τα φρούρια της Μονεμβασιάς, του Ναυπλίου, των Αθηνών και τα τρικάταρτα του εχθρού».
Και με έμφαση ο Τερτσέτης συμπληρώνει, «Τα λογιωτατίστικα άσματα, δεν εγκρέμισσαν ποτέ, δεν σαλεύουν ούτε την αράχνην του κοκόρου της καμινάδας». Ξεκάθαρα υποδηλώνει ότι μόνον ο επαναστατικός παιάνας, ο Θούριος του Ρήγα, θα μπορούσε να ξεσηκώσει τους σκλαβωμένους ραγιάδες για την επανάσταση, για το ιδανικό της ελευθερίας.
Λίγα, δυστυχώς, αντίτυπα από την έκδοση της Βιέννης διέφυγαν από την Αυστριακή Αστυνομία μετά τη προδοσία από τον τυχάρπαστο Κοζανίτη έμπορο. Ηδη όμως ο Θούριος διαδίνονταν σε χειρόγραφη μορφή σε όλα τα Βαλκάνια.
΄Εχει βρεθεί σε πέντε παραδοσιακές μουσικές παραλλαγές, δηλωτικό πως πλατιά διαδόθηκε σε διάφορα μέρη του Ελληνικού χώρου και οι μελωδίες του προσαρμόζονταν στα μουσικά ιδιώματα της κάθε περιοχής . Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί τα όσα γράφει ο Γάλλος φιλέλληνας Φωριέλ, ο οποίος στα χρόνια του Αγώνα, το 1824, κυκλοφόρησε στο Παρίσι το βιβλίο του με τα ελληνικά δημοτικά τραγούδια. Σ” αυτά εντάσσει και τον Θούριο, ενώ δεν είναι δημοτικό τραγούδι, διότι δημιουργός του ήταν ο Ρήγας.
Τον συμπεριέλαβε στα δημοτικά λόγω της πλατιάς διάδοσής του, που είχε γίνει κτήμα του λαού. Επί πλέον μνημονεύει και την επίδρασή που ο Θούριος ασκούσε στο λαό. Σημειώνει ένα χαρακτηριστικό γεγονός, το οποίο διαδραματίσθηκε το 1815 σε χάνι της Ηπείρου. Ενα παλικάρι από το χάνι πλησιάζει τον ταξιδευτή, που είχε καταφθάσει.
Βγάζει απ” τον κόρφο του ένα χειρόγραφο και τον παρακαλεί παράμερα να του το διαβάσει. Κι” όσο ο ταξιδιώτης διάβαζε το χειρόγραφο, τόσο η όψη του παλικαριού μεταμορφωνόταν, μεταρσιωνόταν, φούντωνε, βούρκωνε και δάκρυα κυλούσαν από τα μάτια του. ΄Ακουγε τον Θούριο. Κι΄ όταν ρωτήθηκε αν για πρώτη φορά ακούει το Ως πότε παλληκάρια, απάντησε, ότι κάθε φορά, που άνθρωπος γραμματισμένος περνά από το χάνι, το χειρόγραφο από τον κόρφο του βγάζει για να ακούσει του Θουρίου τις προσταγές.
Με τον Θούριό του ο Ρήγας έκανε σαφές πως στο στρατηγικό σχέδιο της επανάστασης του, για να απαλλαγεί η Ελλάδα από τον Οθωμανικό ζυγό, ήταν απαραίτητος ο ένοπλος αγώνας. Δεν αρκούσαν ούτε η «υπεροχή στις γνώσεις» των Ελλήνων ούτε η «ηθική τελειοποίησή» τους, όπως υποστήριζαν οι μετριοπαθείς Ελληνες, όπως ο Κοραής, ο Καποδίστριας και άλλοι. Την άποψη αυτή του Ρήγα ενστερνίστηκε αργότερα το 1821 ο Αλέξανδρος Υψηλάντης .
Ανάλυση των στίχων του Θουρίου
Μελετώντας τον εκ 126 στίχων Θούριο , διαπιστώνουμε ότι έχει μια άρτια δομή και μια λογική σειρά στην παράθεση των νοημάτων του. Χωρίζεται νοηματικά σε έξι ενότητες, άριστα συνδεδεμένες μεταξύ τους. Είναι μια Επαναστατική Διακήρυξη μεθοδικά γραμμένη, αποτελεί ένα επαναστατικό προσκλητήριο.
Ο Ρήγας υποστηρίζει το Δίκαιο της επαναστάσεως των σκλαβωμένων για την απόκτηση της ελευθερίας τους από την κατάσταση της σκλαβιάς, στην οποία είναι έρμαια στις απολυταρχικές ορέξεις του σουλτάνου και των κατά τόπους αντιπροσώπους του, των πασάδων του. Παράλληλα στον Θούριο προτείνει και τον τρόπο με τον οποίο θα αποκτήσουν τα Δίκαιά τους, που δεν είναι άλλος από τον ένοπλο επαναστατικό αγώνα.
Στην Α΄ ενότητα του Θουρίου, στιχ. 1-20, ο Ρήγας με χαρακτηριστικές εικόνες διεκτραγωδεί την θλιβερή κατάσταση των ραγιάδων, που δεν ορίζουν πατρίδα, δεν ορίζουν τους ανθρώπους τους, την οικογένειά τους, όλοι είναι έρμαια στην επιθυμία και τη βούληση του δυνάστη. Γι” αυτό και αναφωνεί:
«Ως πότε παλληκάρια να ζούμεν στα στενά 1
Μονάχοι σαν λιοντάρια στες ράχες τα βουνά;
Σπηλιές να κατοικούμεν, να βλέπωμεν κλαδιά
Να φεύγουμ” απ” τον κόσμο, για την πικρή σκλαβιά;
Να χάνωμεν αδέλφια Πατρίδα και γονείς 5
Τους φίλους τα παιδιά μας κι” όλους τους συγγενείς;»,
Με το «Ως πότε,.» στην αρχή του Θουρίου ο Ρήγας θέλει να δηλώσει ότι, ενώ οι σκλαβωμένοι νιώθουν την κατάντια της σκλαβιάς και είναι έτοιμοι ψυχικά και αντικειμενικά για την ανάκτηση της λευτεριάς, αδρανούν, δεν ξεκινούν τον αγώνα της επανάστασης.
Η φράση αυτή του Ρήγα έχει μια ψυχοκινητική δυναμική. Δείχνει την αδημονία του Ρήγα για την απελευθέρωση και συγχρόνως τη σημασία για την ψυχική παρακίνηση των σκλαβωμένων να αρπάξουν τα άρματα για την λευτεριά. Ο Ρήγας ακόμη και σε άλλους δύο στίχους του Θουρίου χρησιμοποιεί το «Ως πότε», στον στίχ. 55 «Ως πότ’οφφικιάλιος σε ξένους βασιλείς;» και στον στίχ. 64 «Ως πότε στες σπηλιές σας κοιμάστε σφαλιστά;».
Τη φράση «Ως πότε.», με τη δυναμική που περιέχει, ο Ρήγας χρησιμοποιεί και στον Υμνο Πατριωτικό, σε τρεις στροφές, 4, 9 και 17,
Ως πότ” ημείς υπομονή
και να μην βγάνωμεν φωνή;
Ως πότε, άνδρες ξακουστοί,
Να είστε πάντα σφαλιστοί;
Ως πότε τους βαστάτε;
Σημειώνουμε ότι τη φράση «Ως πότε» τη χρησιμοποιεί τρία χρόνια αργότερα και ο Κοραής στο «΄Ασμα πολεμιστήριον» , όμως στο τέλος του δεύτερου στίχου και όχι στην αρχή όπως ο Ρήγας:
Α΄ «Φίλοι μου συμπατριώται,
δούλοι να “μεθα ως πότε
των αχρείων Μουσουλμάνων
της Ελλάδος των τυράννων;».
Ωστόσο ο Κοραής στη συνέχεια αναγράφει το «έως» στην αρχή του στίχου αντί για «ως», όπως ο Ρήγας, που ηχητικά έχει μια δυναμικότητα. Ο στίχος «Έως πότ” η τυραννία;» και «Εως πότε η δουλεία;» επαναλαμβάνεται αρκετές φορές στο τέλος κάθε τμήματος της ποιητικής σύνθεσης «΄Ασμα πολεμιστήριον».
Ο Ρήγας, από την αρχή ακόμη του Θουρίου, τους σκλαβωμένους, που τους αποκαλεί «παλληκάρια», τους χαρακτηρίζει ως λιοντάρια. Το λιοντάρι είναι ο άρχοντας των ζώων της ζούγκλας, το πιο δυνατό ζώο, που θεωρούνταν ως πρότυπο δύναμης και μεγαλείου. Παρόμοια στον στίχο 63 τους Σουλιώτες και Μανιάτες, τους εμπειροπόλεμους αυτούς πληθυσμούς των Ελλήνων, τους παρομοιάζει με τα λιοντάρια. Επίσης παραστατικά συμβολίζει τους σκλαβωμένους με το λιοντάρι στη σχετική παράσταση του πρώτου φύλλου της Χάρτας, στην «Επιπεδογραφία της Κωνσταντινουπόλεως».
Στη μνημονευόμενη παράσταση του κοιμισμένου λιονταριού, παρατηρούμε ότι ο Ρήγας έθεσε στη ράχη του να επικάθονται τα σύμβολα της εξουσίας του σουλτάνου, που τόσα χρόνια είναι κυρίαρχος στους σκλαβωμένους.
Παράλληλα όμως ο Ρήγας έβαλε στα πόδια του λιονταριού, ένα συμβολισμό σημαντικό που έχει να κάνει με το στρατηγικό σχέδιο της επανάστασής του, έχει βάλει οριζόντια το ρόπαλο του Ηρακλέους . Θέλει να πει πως οι σκλαβωμένοι όταν ενθουσιαστούν με τον Θούριο και με την επανάστασή του θα πάρουν το ρόπαλο-τα όπλα και θα γκρεμίσουν τα σύμβολα εξουσίας του σουλτάνου και θα δημιουργήσουν την δημοκρατία του.
Στο σημείο αυτό επισημαίνουμε το ερμηνευτικό λάθος, που έχει υποστηριχθεί πρόσφατα και μάλιστα στην επανέκδοση της «Χάρτας της Ελλάδος» από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους , πως το λιοντάρι συμβολίζει τον σουλτάνο. Ο Ρήγας, όπως μνημονεύσαμε, τους σκλαβωμένους, τα παλληκάρια, τα χαρακτηρίζει ως λιοντάρια.
Μάλιστα ο Ρήγας είναι σαφής στο Θούριο και στον Ύμνο Πατριωτικό για την σημασία αυτή. Ας αναφέρουμε τους στίχ. 1-2 του Θουρίου, «Ως πότε παλληκάρια θα ζούμεν στα στενά/ μονάχοι σαν λιοντάρια στες ράχες, στα βουνά;» και τον στίχ. 63, «Σουλιώτες και Μανιάτες λιοντάρια ξακουστά».
Παρόμοια και στον «Υμνο Πατριωτικό», στροφή 5, ο Ρήγας δίνει τη σχετική ερμηνεία για το συμβολισμό του λιονταριού, που είναι τα σκλαβωμένα παλληκάρια:
«Όλα τα έθνη το θωρούν,
και παλ” ευθύς το απορούν
πως τέτοια παλληκάρια
που “ναι σαν τα λιοντάρια
να ζουν στην τυραννίαν».
Επίσης και στη στροφή 15 του «΄Υμνου Πατριωτικού» ο Ρήγας θεωρεί τα παλληκάρια πως είναι σαν τα λιοντάρια:
«Αυτούς που βλέπετ” αντικρύ,
είναι Κονιάρηδες χοντροί.
Κ” εσείς, μπρε παλληκάρια,
Είστε σαν τα λιοντάρια».
Παράλληλα στον Θούριό του ο Ρήγας δίνει τον χαρακτηρισμό για τον Σουλτάνο, τον αποκαλεί «λύκο». Αυτός είναι ο χαρακτηρισμός για τον Σουλτάνο και όχι το λιοντάρι. Στον Θούριό του ιδιαίτερα ο Ρήγας παρατηρεί πως αν δεν στέλνουν από την Αίγυπτο το χαράτσι θα «ψωφίσει ο λύκος», δηλ. ο Σουλτάνος, δείχνοντας κατ” αυτόν τον τρόπο και την σημαντική πολιτικοοικονομική του σκέψη:
«Χαράτζι της Αιγύπτου στην Πόλ” ας μη φανή, 103
για να ψοφήσ” ο λύκος, οπού σας τυραννεί».
Παρόμοιο χαρακτηρισμό παρατηρούμε και στους επόμενους στίχους του «Θουρίου»:
«Να σφάξωμεν τους λύκους, που τον ζυγόν βαστούν 121
και Χριστιανούς και Τούρκους σκληρά τους τυραννούν».
Ακόμη προσθέτουμε ότι τον σουλτάνο τον χαρακτηρίζει και με τον λαγό στον στίχ. 112, «καρδιοκτυπά και τρέμει σαν τον λαγό κι αυτός».
Στους πρώτους αυτούς στίχους του Θουρίου, στους οποίους ο Ρήγας περιγράφει επιγραμματικά την φρικώδη κατάσταση των σκλαβωμένων, δεν γράφει στο δεύτερο πρόσωπο πληθυντικού «να ζήτε», μια και απευθύνετε στα παλληκάρια, αλλά βάζει πληθυντικό πρώτου προσώπου «να ζούμεν» περιλαμβάνοντας κατ” αυτόν τον τρόπο τον εαυτόν του και όλους τους σκλαβωμένους του Βαλκανικού χώρου:
«Ως πότε παλληκάρια, να ζούμεν στα στενά, 1
μονάχοι, σαν λιοντάρια, στες ράχες, στα βουνά».
Τονίζει εμφαντικά πως δεν όριζαν πλέον ούτε πατρίδα, ούτε τους γονείς, ούτε τα παιδιά τους. Γι” αυτό και διακηρύσσει στους στίχ. 7-8 το απαράμιλλο για την αξία της ελευθερίας, πως είναι προτιμότερη «μιας ώρας ελεύθερη ζωή / παρά σαράντα χρόνοι σκλαβιά και φυλακή». Είναι η εμπειρία των σαράντα χρόνων της ζωής του ίδιου του Ρήγα. Σαράντα χρονών ήταν όταν έγραψε τον Θούριο.
Στη συνέχεια επεξηγεί αυτή του την αφοριστική πρότασή του για την κατάσταση της σκλαβιάς. Ζώντας μέσα στη σκλαβιά ό,τι και να δημιουργήσεις, ο τύραννος με τους κατά τόπους πασάδες του, τονίζει πάλι ο Ρήγας στον στίχ. 14 πως «πασχίζει πάλιν το αίμα σου να πιεί».
Οποιαδήποτε στιγμή είναι δυνατόν να σε καταστρέψει και να σε θανατώσει, χωρίς λόγο, χωρίς εξήγηση. Ακόμη και αν αποκτήσεις αξιώματα, Βεζύρης, Δραγουμάνος, πάλι είσαι εκτεθειμένος στις ορέξεις του σουλτάνου, της απολυταρχικής τυραννίας και εξουσίας του.
Παραστατικά στον στίχ. 10 περιγράφει την κατάσταση αυτή πως είναι σα να ψένουν κάθε στιγμή στη φωτιά, «στοχάσου πως σε ψένουν καθ” ώραν στη φωτιά».
Επί πλέον, ο Ρήγας σε αυτούς τους πρώτους στίχους καταρρίπτει ως ανεπιτυχή την προσπάθεια, που εκδηλώνονταν κυρίως εκ μέρους των Φαναριωτών πως υπηρετώντας τον σουλτάνο θα ήταν δυνατόν να γινόταν η κατάληψη της εξουσίας από τους Έλληνες.
Και γι” αυτήν του την θέση φέρνει παραδείγματα Ελλήνων, οι οποίοι υπηρέτησαν τον Σουλτάνο και τους οποίους σε κάποια στιγμή τους αποκεφάλισε. Αυτή ήταν η μοίρα της εθελούσιας υπηρεσίας του τυράννου.
Ο Ρήγας αντιτίθεται σε αυτήν την τακτική και προτείνει τον ένοπλο στρατιωτικό αγώνα για την αποτίναξη του τυράννου και της σκλαβιάς. Και δείχνει πόσο ενημερωμένος ήταν στα ιστορικά γεγονότα της εποχής του με τη συνακόλουθη αξιολόγησή τους.
Παραστατικά μνημονελυει έξι χαρακτηριστικές περιπτώσεις Ελλήνων , οι οποίοι υπηρέτησαν τον σουλτάνο στις υψηλές βαθμίδες της εξουσίας και βρήκαν τραγικό θάνατο.
«Ο Σούτζος κι ο Μουρούζης, Πετράκης, Σκαναβής, 15
Γκίκας και Μαυρογένης, καθρέπτης είν” να ιδής.
Ανδρείοι καπετάνοι, παπάδες, λαϊκοί,
σκοτώθηκαν, κι αγάδες, με άδικον σπαθί,
κι αμέτρητ” άλλοι τόσοι, και Τούρκοι και Ρωμιοί,
ζωήν και πλούτον χάνουν, χωρίς καμμιά “φορμή». 20
Ηταν όλοι τους γνωστοί τον λαό, γι” αυτό και τονίζει πως οι περιπτώσεις τους είναι «καθρέπτης» για να αντιληφθούν την ανεπιτυχή αυτή τακτική της εθελουσίας υπηρεσίας του σουλτάνου με το σκεπτικό τους πως εκ των έσω να αλώσουν την εξουσία. Συγκεκριμένα για τον καθένα από τους έξι Έλληνες, που μνημονεύει ο Ρήγας, σημειώνονται τα κάτωθι:
α). Σούτσος Νικόλαος , Μέγας Διερμηνέας της Πύλης. Κατά τον Ρωσσοτουρκικό πόλεμο κρίθηκε ύποπτος και αποκεφαλίσθηκε το 1769.
β). Μουρούζης Γεώργιος, (1773-1796), Μέγας διερμηνέας τα Πύλης, ήρθε σε έριδες με τον αρχιναύαρχο Χουσείν πασά, εξορίστηκε την Κύπρο τον Δεκέμβριο του 1796, όπου και δηλητηριάστηκε και απεβίωσε. Η «Εφημερίς» των αδελφών Πούλιου στη Βιέννη γράφουν σχετικά .
γ). Πετράκης , τραπεζίτης του σουλτάνου, που καρατομήθηκε το 1786 μετά την απαίτηση του διορισθέντος ως ηγεμόνας της Βλαχίας αντιπάλου του Νικ. Μαυρογένη .
δ). Σκαναβής Δημήτριος, αντιπρόσωπος των Χίων στην Κωνσταντινούπολη, λόγω της ευνοίας της Βαλιδέ σουλτάνας ήταν πανίσχυρος, όμως εξέπεσε της ευνοίας του σουλτάνου και θανατώθηκε το 1778.
ε). Γκίκας Γρηγόριος , Μέγας Διερμηνέας, Ηγεμόνας της Βλαχίας και της Μολδαβίας έπεσε σε δυσμένεια και αποκεφαλίσθηκε το 1777, και δημεύθηκε η μεγάλη περιουσία του.
ζ). Μαυρογένης Νικόλαος , πρώτα Δραγουμάνος του Στόλου, Ηγεμόνας της Βλαχίας και Μολδαβίας, αρχιστράτηγος των Οθωμανικών στρατευμάτων εναντίον των Ρωσικών, και λόγω των αποτυχιών αποκεφαλίσθηκε την 1 Οκτωβρίου 1790.
Μάλιστα ο Ρήγας αναφέρει πως την ίδια τύχη είχαν, εκτός από αυτούς τους επώνυμους, και πολλοί καπετάνιοι, παπάδες, αγάδες και λαϊκοί. Στο σημείο αυτό επισημαίνει στον στίχ. 20 πως όχι μόνο Ρωμιοί αλλά πολλοί Τούρκοι είχαν την ίδια τύχη από τις αυθαιρεσίες του σουλτάνου, «ζωήν και πλούτον χάνουν χωρίς καμμιά “φορμή». ΄Εχει σημασία να επισημάνουμε ότι ο Ρήγας κατατάσσει και το μωαμεθανικό λαό, τους Τούρκους, στην ίδια μοίρα με τους Ρωμιούς, πως και αυτοί υπόκεινται στις αυθαιρεσίες της τυραννίας, του σουλτάνου και των πασάδων του.
Πρωτοποριακή θέση την οποία αναπτύσσει και σε άλλα σημεία των επαναστατικών κειμένων του. Και για παράδειγμα αναφέρουμε την «Επαναστατική Προκήρυξη» στην οποία διακηρύσσει ότι «όλοι στενάζουν υπό την δυσφορωτάτην τυραννίαν του Οθωμανικού βδελυρωτάτου δεσποτισμού, όλοι, Χριστιανοί και Τούρκοι, χωρίς ξεχωρισμόν θρησκείας.ώστε κανένας, οποιασδήποτε τάξεως και θρησκείας, δεν είναι σίγουρος μήτε δια την ζωήν του, μήτε δια την τιμήν του, μήτε δια τα υποστατικά του».
Παρόμοια ο Ρήγας στο τέλος του Θουρίου στίχ. 121-122 τονίζει πως η απολυταρχική εξουσία του σουλτάνου με τους κατά τόπους εκπροσώπους του, που τους αποκαλεί «λύκους», τυραννά όχι μονάχα τους χριστιανούς, αλλά και τους Τούρκους. Γι” αυτό και διακηρύσσει, «Να σφάξωμεν του λύκους (τον σουλτάνο και τους κατά τόπους πασάδες του) που τον ζυγόν βαστούν, και χριστιανούς και Τούρκους σκληρά τους τυραννούν».
Στη Β΄ ενότητα του Θουρίου, στίχ. 21-40, ο Ρήγας δίνει οδηγίες για τον τρόπο με τον οποίο θα πρέπει να οργανωθεί η επανάσταση των σκλαβωμένων, για την νίκη τους εναντίον των δυνάμεων του τυράννου, των σουλτανικών στρατευμάτων. Γνώριζε τη σημασία του ψυχολογικού παράγοντα στην επίτευξη του καλού αποτελέσματος κατά την επαναστατική διαδικασία των σκλαβωμένων.
Γι” αυτό και ο Ρήγας χρησιμοποιεί τον Όρκο . Βάζει τους ραγιάδες να ορκιστούν στην απόφασή τους να αποτινάξουν την τυραννία και να αποκτήσουν την πολυπόθητη ελευθερία, που τόσους χρόνους οι σκλαβωμένοι ονειρεύονταν. Η τακτική αυτή δείχνει πόσο μεθοδικός ήταν ο Ρήγας στην προετοιμασία του στρατηγικού του σχεδίου. Τον Όρκο έχει χρησιμοποιήσει και ο Κοραής στο «Ασμα Πολεμιστήριον» , και τον εφήρμοσαν μετέπειτα οι Φιλικοί και οι Επαναστάτες του 21.
Μάλιστα ο Ρήγας βάζει τους σκλαβωμένους να ορκιστούν «επάνω στον Σταυρόν», το πιο ιερό που έχουν οι χριστιανοί. Επί πλέον ο Ρήγας ως προνοητικός ηγέτης αναγράφει και τα λόγια του Ορκου, με σκοπό να καθοδηγηθούν οι επαναστάτες. Να αποφύγουν τις μεθόδους εξαγορασμού τους από τους τυράννους. Ορκίζονται πως δεν θα εργαστούν πλέον για τους τυράννους και δεν παραπλανηθούν από τα «ταξίματά» τους, τις υποσχέσεις, τη συνήθη τακτική των εξουσιαστών. Θα σταθούν ενάντιοι, με τελικό σκοπό να τους αφανίσουν. Μάλιστα ο Ρήγας βάζει και τις συνέπειες της αθέτησης του Ορκου από τον ορκιζόμενο επαναστάτη-ραγιά, να αστράψει ο Ουρανός και να τον κατακάψει, να τον εξαφανίσει σαν καπνό.
Παράλληλα στους στίχους αυτούς του Θουρίου ο Ρήγας δίνει και βασικές οδηγίες στους επαναστάτες, πως τώρα θα έχουν την ευθύνη των πράξεών τους. Πρέπει να ακολουθούν «προκομμένους» αρχηγούς με πατριωτισμό, πολιτικός όρος που εισάγεται με τον Ρήγα.
«Ελάτε μ” έναν ζήλον σε τούτον τον καιρόν, 21
να κάμωμεν τον όρκον επάνω στον Σταυρό,
συμβούλους προκομμένους, με πατριωτισμό,
να βάλωμεν, εις όλα να δίδουν ορισμό».
Επιπροσθέτως οι επαναστάτες θα πρέπει να ακολουθούν τους Νόμους και όχι τις επιθυμίες τους. Με την υπακοή στους Νόμους περιορίζονται οι εγωϊστικές τάσεις των επαναστατών.
Επί πλέον ο Ρήγας γνωρίζει τον τρόπο διοίκησης, πως πρέπει να υπάρχει ένας αρχηγός. Το πρόβλεψε στον Θούριό του, πως χωρίς έναν αρχηγό στην επανάσταση δεν θα ήταν δυνατόν να υπάρξουν θετικά αποτελέσματα. Θα επακολουθήσει η κατάσταση της πολυαρχίας με τα δυσάρεστα επακόλουθα της αναρχίας, που ο Ρήγας την παρομοιάζει με την σκλαβιά.
Χαρακτηριστικά ο Ρήγας διακηρύσσει στους στίχ. 25-27 του Θουρίου,
«Οι Νόμοι ναν” ο πρώτος και μόνος οδηγός, 25
και της πατρίδος ένας να γένη αρχηγός.
Γιατί κ “η αναρχία ομοιάζει την σκλαβιά».
Τα γεγονότα, που συνέβηκαν κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821 με την πολυαρχία και την έλλειψη ενός αναγνωρισμένου αρχηγού, επιβεβαιώνουν τη βασική αυτή επιτελική αρχή διοικήσεως του Ρήγα. Προσθέτουμε ότι αναφορά στους «Νόμους» ο Ρήγας κάνει και στον στίχ. 82 του Θουρίου, όταν απευθύνεται στα παλληκάρια, που βρίσκονται ως ναύτες στην αρμάδα του σουλτάνου, «Οι Νόμοι σας προστάζουν να βάλετε φωτιά».
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Ως πότε παλικάρια, θα ζούμε στα στενά,
μονάχοι σα λιοντάρια, στις ράχες στα βουνά; (ρητορικές ερωτήσεις)
Σπηλιές να κατοικούμε, να βλέπουμε κλαδιά,
να φεύγωμ’ απ’ τον κόσμον, για την πικρή σκλαβιά;
Να χάνωμεν αδέλφια, πατρίδα και γονείς,
τους φίλους, τα παιδιά μας, κι όλους τους συγγενείς; (ασύνδετο -πολυσύνδετο)
Κάλλιο είναι μιάς ώρας ελεύθερη ζωή,
παρά σαράντα χρόνια, σκλαβιά και φυλακή. (Αντιθέσεις)
Πλαγιότιτλος: Συνθήκες ζωής κλεφτών κι αρματολών: μεταφέρει με παραστατικότητα και απλότητα τη ζωή των κλεφτών και αρματολών στα βουνά. Κύριο χαρακτηριστικό τους η στέρηση των αγαπημένων προσώπων και τα παθήματα. Χρησιμοποιείται το α΄ πληθυντικό πρόσωπο , για να δηλώσει και την προσωπική συμμετοχή του Ρήγα στον αγώνα.
στοχάσου πως σε ψένουν, καθ’ ώραν στην φωτιά. (συνεκδοχή)
Βεζύρης, δραγουμάνος, αφέντης κι αν σταθής
ο τύραννος αδίκως σε κάμνει να χαθής.
Δουλεύεις όλη ημέρα, σε ό,τι κι αν σε πει,
κι’ αυτός πασχίζει πάλιν, το αίμα σου να πιει.
Ο Σούτζος, κι ο Μουρούζης, Πετράκης, Σκαναβής
Γκίκας και Μαυρογένης, καθρέπτης, ειν’ να ιδής.
Ανδρείοι καπετάνοι, παπάδες, λαϊκοί,
σκοτώθηκαν κι αγάδες, με άδικον σπαθί.
Κι αμέτρητοι άλλοι τόσοι, και Τούρκοι και Ρωμιοί,
ζωήν και πλούτον χάνουν, χωρίς καμμιά αφορμή.
Πλαγιότιτλος :Τα δεινά των Ελλήνων κάτω από την Τουρκικό ζυγό.: οι υπόδουλοι υπόκεινται σε συνεχή βασανιστήρια και μαρτύρια από τον τύραννο. Τονίζεται ιδίως η αυθαιρεσία του δυνάστη και η αναρχία του κράτους. Ακόμη και Μεγάλοι Φαναριώτες εξοντώθηκαν από το τυραννικό καθεστώς. Χρησιμοποιείται το γ΄ ενικό που δίνει μια ισότητα έναν διδακτισμό στο έργο.
να κάμωμεν τον όρκον, επάνω στον σταυρόν.
Συμβούλους προκομμένους, με πατριωτισμόν
να βάλωμεν εις όλα, να δίδουν ορισμόν.
Οι νόμοι να ‘ν’ ο πρώτος, και μόνος οδηγός, (προσωποποίηση)
και της πατρίδος ένας, να γένει αρχηγός.
Γιατί κι η αναρχία, ομοιάζει την σκλαβιά,
να ζούμε σαν θηρία, ειν’ πιο σκληρή φωτιά.
Και τότε με τα χέρια, ψηλά στον ουρανόν
ας πούμ’ απ’ την καρδιά μας, ετούτα στον Θεόν.
Εδώ σηκώνονται οι πατριώτες όρθιοι,
και υψώνοντας τα χέρια προς τον ουρανόν,
κάνουν τον όρκον.
Πλαγιότιτλος: Οι προτροπές στους αγωνιστές :
προτρέπει τους υπόδουλους (προτρεπτική υποτακτική..να κάμωμεν..) να πάρουν όρκο ιερό( πρβ. όρκος Φιλικής εταιρείας) πως θα αγωνιστούν για την απομάκρυνση του τυράννου, θα εκλέξουν εκπροσώπους αδέκαστους και πατριώτες, θα ορίσουν Σύνταγμα δίκαιο και πολίτευμα φιλολαϊκό.
στην γνώμην των τυράννων, να μην έλθω ποτέ.
Μήτε να τους δουλεύσω, μήτε να πλανηθώ,
εις τα ταξίματά τους, για να παραδοθώ.
Εν όσω ζω στον κόσμον, ο μόνος μου σκοπός,
για να τους αφανίσω, θε να ναι σταθερός.
Πιστός εις την πατρίδα, συντρίβω τον ζυγόν,
αχώριστος για να ‘μαι, υπό τον στρατηγόν.
Κι αν παραβώ τον όρκον, ν’ αστράψ’ ο ουρανός, (Υπερβολή)
και να με κατακάψη, να γένω σαν καπνός.
Πλαγιότιτλος: Ο όρκος των αγωνιστών :
καλεί τους υπόδουλους να ορκιστούν αντίσταση στο δυνάστη και πειθαρχία ανυποχώρητη στον επί κεφαλής του αγώνα έως ότου νικήσουν. Μέσω της υπερβολής του τελευταίου στίχου , δίνεται η σημασία της τιμωρίας.
ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ
ΓΛΩΣΣΑ : λαϊκή δημοτική, απλή καθομιλουμένη ( στις ράχες ψαίνυν πιο)
ΜΕΤΡΙΚΗ: ιαμβικός οξύτονος στίχος με ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία (13σύλλαβος).
ΥΦΟΣ: απλό, ορμητικό, ενθουσιώδες .
ΕΙΚΟΝΟΠΟΙΙΑ: απλή παραστατική απεικόνιση της ζωής και των παθών των υπόδουλων.
(Σχήματα λόγου στο ποίημα)
Β) Αποφθέγματα του Ρήγα
Γ)
ΔΗΜ. ΚΑΡΑΜΠΕΡΟΠΟΥΛΟΣ
Ρήγα Βελεστινλή, Θούριος: Ανάλυση
Συνέδριο: «Ελεγεία, πατριωτικά Θούρια στην ελληνική ποίηση από 7ο αι. μέχρι σήμερα».
21 Ιουλίου 2013, Βάλια Κάλντα.
Στην εποχή της πολύχρονης σκλαβιάς, της απολυταρχικής οθωμανικής τυραννίας, ο Ρήγας Βελεστινλής είχε συλλάβει ένα συγκεκριμένο στρατηγικό σχέδιο για την επανάστασή των σκλαβωμένων, των Ελλήνων και των άλλων Βαλκανικών λαών, προς απόκτηση της ελευθερίας τους. Το στρατηγικό αυτό σχέδιο του Ρήγα διαπιστώνεται από τη μελέτη των έργων του , όπως επίσης και από τη μελέτη των ανακριτικών εγγράφων σύλληψης και φυλάκισής του των Αιμ. Λεγράνδ και Κων. Αμάντου και διακρίνεται σε τρία μέρη:
α) Το πρώτο μέρος περιλάμβανε την προσπάθεια του Ρήγα να ενισχύσει το ηθικό των σκλαβωμένων, να τους εμψυχώσει με τον Θούριό του στην απόφασή τους για τον ένοπλο στρατιωτικό αγώνα. Να ενδυναμώσει την ιστορική συνείδηση των σκλαβωμένων με την έκδοση των Ολυμπίων, του Νέου Αναχάρσιδος και της εικόνας του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
β). Το δεύτερο μέρος αναφερόταν στο στρατιωτικό σχεδιασμό της επανάστασης του. Πρώτα μετέφρασε το Στρατιωτικό Εγκόλπιο για την στρατιωτική εκπαίδευση των σκλαβωμένων και δεύτερον σχεδίαζε να αρχίσει την επανάσταση του από του εμπειροπόλεμους πληθυσμούς, τους Μανιάτες και Σουλιώτες.
γ). Το τρίτο μέρος του στρατηγικού σχεδίου της επανάστασής του περιείχε το Σύνταγμα του για τη δημοκρατική διοίκηση του βαλκανικού χώρου και την αντίστοιχη έκδοση των χαρτών του που θα αποτελούσαν τους πολιτικούς χάρτες του οραματιζόμενου κράτους του.
***
Κατά την προετοιμασία και κατάστρωση του στρατηγικού σχεδίου της επανάστασής του, ο Ρήγας γνώριζε καλά πως χωρίς υψηλό ηθικό, χωρίς κινητοποίηση των ιδανικών του ανθρώπου, δεν είναι δυνατόν οι σκλαβωμένοι να προχωρήσουν σε επανάσταση, να υπερβούν τις ψυχολογικές δυσκολίες όσον αφορά την αποτελεσματικότητα της επαναστατικής διαδικασίας. Γνώριζε επίσης πως μόνο με ενθουσιαστικά τραγούδια, με παιάνες, θα ήταν δυνατόν να παρακινηθούν, να ενθουσιαστούν οι σκλαβωμένοι ραγιάδες. ΄Ισως να θυμόταν από το σχολείο του και τα διαβάσματά του το «Ιτε παίδες Ελλήνων ελευθερούτε πατρίδα.» και του χωλού ποιητή Τυρταίου που με τους παιάνες του εμψύχωνε τους Σπαρτιάτες στρατιώτες.
Ο Ρήγας συνέθεσε τον δικό του παιάνα, τον ονομάσε «Θούριο», λέξη την οποία δανείστηκε από τους Αττικούς ποιητές: Αναφέρεται από τον Αισχύλο, Επτά επί Θήβας 42, Πέρσαι 73, Αγαμέμνων 112, Ευμενίδες 627, Αίας 212, 612, και τον Αριστοφάνη, Ιππής 757, Βάτραχοι 1289. Στον Ομηρο, Ιλιάδα Ο 127 απαντάται το «θούρος» για τον Άρη. Η λέξη «Θούριος» είναι επίθετο και προέρχεται από το ρήμα θρώσκω, και σημαίνει ορμητικός, μαινόμενος, πολεμικός.
Στην εποχή του Ρήγα δεν ήταν σε χρήση ο όρος «θούριος». Ο Ρήγας το 1796 χρησιμοποίησε τον όρο, δείγμα και αυτό της μελέτης του των αρχαίων κλασσικών κειμένων. Ετσι η λέξη «θούριος» εισάγεται πλέον στο νεοελληνικό λεξιλόγιο και γίνεται συνώνυμος με την επανάσταση.
Μάλιστα ο ίδιος επεξηγεί την σημασία του όρου «Θούριος, «ήτοι ορμητικός Πατριωτικός ΄Υμνος πρώτος, εις τον ήχον «Μία προσταγή μεγάλη»». Το πρώτος σημαίνει ότι έχει γράψει και ένα δεύτερο παιάνα, δηλ. τον «Υμνο Πατριωτικό».
Για να τραγουδηθεί ο Θούριός του, «Ως πότε παλληκάρια», ο Ρήγας δεν έβαλε μουσικά σύμβολα, νότες., αλλά ως ηγέτης αποτελεσματικός και προνοητικός που ήταν, για να διαδοθεί πλατιά, γράφει να το τραγουδούν στο σκοπό ενός πολύ γνωστού και διαδεδομένου τραγουδιού της εποχής του «Μια προσταγή μεγάλη», που αναφερόταν στα κατορθώματα του Λάμπρου Κατσώνη, που εκείνα τα χρόνια είχε αναθερμάνει τις ελπίδες των σκλαβωμένων για την απόκτηση της ελευθερίας τους με τη βοήθεια της Ρωσίας.
Στον επαναστατικό του παιάνα ο Ρήγας συνδύασε ακόμη το τραγούδι με το χορό. Ο Θούριος χορεύεται στο συρτό χορό της γενέτειράς του. Ταιριασμένα μαζί, χορός και τραγούδι, ωθούν τους σκλαβωμένους στη μέθεξη της επανάστασης. Ο ίδιος άλλωστε στις συγκεντρώσεις των συντρόφων του στα σπίτια της Βιέννης συνήθιζε μετά το φαγητό και τραγούδαγε τον Θούριο με την φλογέρα του και συνάμα χόρευε. Σημειώνεται χαρακτηριστικά στα ανακριτικά έγγραφα: «Κατά τον Σεπτέμβριον του έτους τούτου (του 1797) ο Ρήγας Βελεστινλής έψαλεν εν τη οικία του Αργέντη, παρισταμένου τούτου και του Έλληνος Θεοχάρη, ύμνον ελευθερίας.και δή χορεύων περί την τράπεζαν».
Ο Θούριος είναι με απλά λόγια γραμμένος για να αγγίζει την ψυχή και το νου του λαού και να γίνονται κατανοητά τα μηνύματά του. Δεν χρειάζονται στον Θούριο επεξηγήσεις και υποσημειώσεις, όπως συμβαίνει στις άλλες σημαντικές ποιητικές συνθέσεις της εποχής του. Ο Ρήγας γνώριζε πολύ καλά πως επανάσταση ενάντια στην τυραννία του Σουλτάνου δε γίνεται με στιχουργήματα. Μόνο με παιάνες, με επαναστατικά ορμητικά τραγούδια επιτυγχάνεται το ξεσήκωμα του λαού.
Πράγματι, όσοι ραγιάδες έκτοτε άκουγαν του Ρήγα τον Θούριο ένοιωθαν ν” αλλάζει για αγώνα και θυσία η ψυχή τους. Ο Κολοκοτρώνης , ο Γέρος του Μωριά, χαρακτηριστικά ομολογεί: «Εφύλαξα πίστιν εις την παραγγελίαν του Ρήγα, και ο Θεός με αξίωσεν και εκρέμασα φούντα εις το Γένος μου, ως στρατιώτης του. Χρυσή φούντα δεν εστόλισε ποτέ το σπαθί μου, όταν έπαιρνα δούλευσιν εις ξένα κράτη», ακολουθώντας ο Κολοκοτρώνης κατά γράμμα τη διακήρυξη του Ρήγα,
«Κάλλιο για την πατρίδα κανένας να χαθή
ή να κρεμάση φούντα για ξένον στο σπαθί»,
Θούριος, στίχ. 57-58.
Ακόμη οι επαναστάτες του Αλέξανδρου Υψηλάντη (1792-1828) τραγουδώντας τον Θούριο ξεκίνησαν την επανάστασή τους το 1821. Και οι Σουλιώτες του Μπότσαρη με τους ήχους των ασμάτων του Ρήγα στις μάχες εφορμούσαν . Παρόμοια, ο ΄Ανθιμος Γαζής στη διακήρυξή του προς τον λαό της Θετταλομαγνησίας το 1821, παραθέτει στίχους από τον Θούριο, τονίζοντας επί πλέον πως θα πρέπει σύμφωνα με τις «Διδαχές» του Ρήγα, δηλ. το Σύνταγμά του, να συγκροτηθεί το κράτος μετά την Επανάσταση.
Και για να εμψυχώσει τους πολεμιστές τους συγκεντρωμένους για του πολέμου τον αγώνα, μοιράζει του Θουρίου τους στίχους για να τραγουδηθεί. Κι” ύστερα οι αγωνιστές έμπλεοι ενθουσιασμού και διάθεσης για θυσία, για τον ιερό σκοπό της ελευθερίας, εφόρμησαν κατά των Τούρκων της γενέτειρας του Ρήγα, του Βελεστίνου όπου προς τιμήν του Ρήγα συγκλήθηκε και η Συνέλευση των επαναστατών, η «Βουλή της Θετταλομαγνησίας».
Ο λόγιος ιατρός και συγγραφέας Στέφανος Κανέλλος μαζί με τους φίλους του, τραγουδώντας τον Θούριο σε οικογενειακή σύναξη στην Κωνσταντινούπολη, ορκίζονται στο όνομα του εθνεγέρτη Ρήγα για αγώνα κατά των τυράννων:
«Στην γνώμη των τυράννων να μήν ελθώ ποτέ
Μήτε να τους δουλεύω, μήτε να πλανηθώ
Εις τα ταξιματά τους, για να παραδοθώ.
Εν όσω ζώ στον κόσμον, ο μόνος μου σκοπός,
Για να τους αφανίσω, θε να' ναι σταθερός»,
Θούριος, στίχ. 32-36.
Και σύμφωνα με τον Λαρισσαίο δάσκαλο του Γένους Κων. Κούμα «Μικροί και μεγάλοι και αυταί αι γυναίκες έψαλλαν την του Ρήγα ωδήν εις πάν συμπόσιον και εις πάσαν συντροφίαν. Μ΄ όλον οτι κατ” αρχάς εψάλλετο ως εύμορφον τραγούδι, ήρχισεν όμως κατ΄ ολίγον να ενεργή ψυχικώς».
Ο Γεώργιος Τερτσέτης, γραμματέας του Κολοκοτρώνη, χαρακτήρισε τον Θούριο ως «το ιερότερον άσμα της φυλής μας» . Μάλιστα τόνιζε ότι τα τραγούδια του Ρήγα «Ως σάλπιγγες εις την Ιεριχώ εγκρέμισαν τα τείχη της Τριπολιτσάς, ετίναξαν εις τον αέρα με τους αλλοφύλους τα φρούρια της Μονεμβασιάς, του Ναυπλίου, των Αθηνών και τα τρικάταρτα του εχθρού».
Και με έμφαση ο Τερτσέτης συμπληρώνει, «Τα λογιωτατίστικα άσματα, δεν εγκρέμισσαν ποτέ, δεν σαλεύουν ούτε την αράχνην του κοκόρου της καμινάδας». Ξεκάθαρα υποδηλώνει ότι μόνον ο επαναστατικός παιάνας, ο Θούριος του Ρήγα, θα μπορούσε να ξεσηκώσει τους σκλαβωμένους ραγιάδες για την επανάσταση, για το ιδανικό της ελευθερίας.
Λίγα, δυστυχώς, αντίτυπα από την έκδοση της Βιέννης διέφυγαν από την Αυστριακή Αστυνομία μετά τη προδοσία από τον τυχάρπαστο Κοζανίτη έμπορο. Ηδη όμως ο Θούριος διαδίνονταν σε χειρόγραφη μορφή σε όλα τα Βαλκάνια.
΄Εχει βρεθεί σε πέντε παραδοσιακές μουσικές παραλλαγές, δηλωτικό πως πλατιά διαδόθηκε σε διάφορα μέρη του Ελληνικού χώρου και οι μελωδίες του προσαρμόζονταν στα μουσικά ιδιώματα της κάθε περιοχής . Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί τα όσα γράφει ο Γάλλος φιλέλληνας Φωριέλ, ο οποίος στα χρόνια του Αγώνα, το 1824, κυκλοφόρησε στο Παρίσι το βιβλίο του με τα ελληνικά δημοτικά τραγούδια. Σ” αυτά εντάσσει και τον Θούριο, ενώ δεν είναι δημοτικό τραγούδι, διότι δημιουργός του ήταν ο Ρήγας.
Τον συμπεριέλαβε στα δημοτικά λόγω της πλατιάς διάδοσής του, που είχε γίνει κτήμα του λαού. Επί πλέον μνημονεύει και την επίδρασή που ο Θούριος ασκούσε στο λαό. Σημειώνει ένα χαρακτηριστικό γεγονός, το οποίο διαδραματίσθηκε το 1815 σε χάνι της Ηπείρου. Ενα παλικάρι από το χάνι πλησιάζει τον ταξιδευτή, που είχε καταφθάσει.
Βγάζει απ” τον κόρφο του ένα χειρόγραφο και τον παρακαλεί παράμερα να του το διαβάσει. Κι” όσο ο ταξιδιώτης διάβαζε το χειρόγραφο, τόσο η όψη του παλικαριού μεταμορφωνόταν, μεταρσιωνόταν, φούντωνε, βούρκωνε και δάκρυα κυλούσαν από τα μάτια του. ΄Ακουγε τον Θούριο. Κι΄ όταν ρωτήθηκε αν για πρώτη φορά ακούει το Ως πότε παλληκάρια, απάντησε, ότι κάθε φορά, που άνθρωπος γραμματισμένος περνά από το χάνι, το χειρόγραφο από τον κόρφο του βγάζει για να ακούσει του Θουρίου τις προσταγές.
Με τον Θούριό του ο Ρήγας έκανε σαφές πως στο στρατηγικό σχέδιο της επανάστασης του, για να απαλλαγεί η Ελλάδα από τον Οθωμανικό ζυγό, ήταν απαραίτητος ο ένοπλος αγώνας. Δεν αρκούσαν ούτε η «υπεροχή στις γνώσεις» των Ελλήνων ούτε η «ηθική τελειοποίησή» τους, όπως υποστήριζαν οι μετριοπαθείς Ελληνες, όπως ο Κοραής, ο Καποδίστριας και άλλοι. Την άποψη αυτή του Ρήγα ενστερνίστηκε αργότερα το 1821 ο Αλέξανδρος Υψηλάντης .
Ανάλυση των στίχων του Θουρίου
Μελετώντας τον εκ 126 στίχων Θούριο , διαπιστώνουμε ότι έχει μια άρτια δομή και μια λογική σειρά στην παράθεση των νοημάτων του. Χωρίζεται νοηματικά σε έξι ενότητες, άριστα συνδεδεμένες μεταξύ τους. Είναι μια Επαναστατική Διακήρυξη μεθοδικά γραμμένη, αποτελεί ένα επαναστατικό προσκλητήριο.
Ο Ρήγας υποστηρίζει το Δίκαιο της επαναστάσεως των σκλαβωμένων για την απόκτηση της ελευθερίας τους από την κατάσταση της σκλαβιάς, στην οποία είναι έρμαια στις απολυταρχικές ορέξεις του σουλτάνου και των κατά τόπους αντιπροσώπους του, των πασάδων του. Παράλληλα στον Θούριο προτείνει και τον τρόπο με τον οποίο θα αποκτήσουν τα Δίκαιά τους, που δεν είναι άλλος από τον ένοπλο επαναστατικό αγώνα.
Στην Α΄ ενότητα του Θουρίου, στιχ. 1-20, ο Ρήγας με χαρακτηριστικές εικόνες διεκτραγωδεί την θλιβερή κατάσταση των ραγιάδων, που δεν ορίζουν πατρίδα, δεν ορίζουν τους ανθρώπους τους, την οικογένειά τους, όλοι είναι έρμαια στην επιθυμία και τη βούληση του δυνάστη. Γι” αυτό και αναφωνεί:
«Ως πότε παλληκάρια να ζούμεν στα στενά 1
Μονάχοι σαν λιοντάρια στες ράχες τα βουνά;
Σπηλιές να κατοικούμεν, να βλέπωμεν κλαδιά
Να φεύγουμ” απ” τον κόσμο, για την πικρή σκλαβιά;
Να χάνωμεν αδέλφια Πατρίδα και γονείς 5
Τους φίλους τα παιδιά μας κι” όλους τους συγγενείς;»,
Με το «Ως πότε,.» στην αρχή του Θουρίου ο Ρήγας θέλει να δηλώσει ότι, ενώ οι σκλαβωμένοι νιώθουν την κατάντια της σκλαβιάς και είναι έτοιμοι ψυχικά και αντικειμενικά για την ανάκτηση της λευτεριάς, αδρανούν, δεν ξεκινούν τον αγώνα της επανάστασης.
Η φράση αυτή του Ρήγα έχει μια ψυχοκινητική δυναμική. Δείχνει την αδημονία του Ρήγα για την απελευθέρωση και συγχρόνως τη σημασία για την ψυχική παρακίνηση των σκλαβωμένων να αρπάξουν τα άρματα για την λευτεριά. Ο Ρήγας ακόμη και σε άλλους δύο στίχους του Θουρίου χρησιμοποιεί το «Ως πότε», στον στίχ. 55 «Ως πότ’οφφικιάλιος σε ξένους βασιλείς;» και στον στίχ. 64 «Ως πότε στες σπηλιές σας κοιμάστε σφαλιστά;».
Τη φράση «Ως πότε.», με τη δυναμική που περιέχει, ο Ρήγας χρησιμοποιεί και στον Υμνο Πατριωτικό, σε τρεις στροφές, 4, 9 και 17,
Ως πότ” ημείς υπομονή
και να μην βγάνωμεν φωνή;
Ως πότε, άνδρες ξακουστοί,
Να είστε πάντα σφαλιστοί;
Ως πότε τους βαστάτε;
Σημειώνουμε ότι τη φράση «Ως πότε» τη χρησιμοποιεί τρία χρόνια αργότερα και ο Κοραής στο «΄Ασμα πολεμιστήριον» , όμως στο τέλος του δεύτερου στίχου και όχι στην αρχή όπως ο Ρήγας:
Α΄ «Φίλοι μου συμπατριώται,
δούλοι να “μεθα ως πότε
των αχρείων Μουσουλμάνων
της Ελλάδος των τυράννων;».
Ωστόσο ο Κοραής στη συνέχεια αναγράφει το «έως» στην αρχή του στίχου αντί για «ως», όπως ο Ρήγας, που ηχητικά έχει μια δυναμικότητα. Ο στίχος «Έως πότ” η τυραννία;» και «Εως πότε η δουλεία;» επαναλαμβάνεται αρκετές φορές στο τέλος κάθε τμήματος της ποιητικής σύνθεσης «΄Ασμα πολεμιστήριον».
Ο Ρήγας, από την αρχή ακόμη του Θουρίου, τους σκλαβωμένους, που τους αποκαλεί «παλληκάρια», τους χαρακτηρίζει ως λιοντάρια. Το λιοντάρι είναι ο άρχοντας των ζώων της ζούγκλας, το πιο δυνατό ζώο, που θεωρούνταν ως πρότυπο δύναμης και μεγαλείου. Παρόμοια στον στίχο 63 τους Σουλιώτες και Μανιάτες, τους εμπειροπόλεμους αυτούς πληθυσμούς των Ελλήνων, τους παρομοιάζει με τα λιοντάρια. Επίσης παραστατικά συμβολίζει τους σκλαβωμένους με το λιοντάρι στη σχετική παράσταση του πρώτου φύλλου της Χάρτας, στην «Επιπεδογραφία της Κωνσταντινουπόλεως».
Στη μνημονευόμενη παράσταση του κοιμισμένου λιονταριού, παρατηρούμε ότι ο Ρήγας έθεσε στη ράχη του να επικάθονται τα σύμβολα της εξουσίας του σουλτάνου, που τόσα χρόνια είναι κυρίαρχος στους σκλαβωμένους.
Παράλληλα όμως ο Ρήγας έβαλε στα πόδια του λιονταριού, ένα συμβολισμό σημαντικό που έχει να κάνει με το στρατηγικό σχέδιο της επανάστασής του, έχει βάλει οριζόντια το ρόπαλο του Ηρακλέους . Θέλει να πει πως οι σκλαβωμένοι όταν ενθουσιαστούν με τον Θούριο και με την επανάστασή του θα πάρουν το ρόπαλο-τα όπλα και θα γκρεμίσουν τα σύμβολα εξουσίας του σουλτάνου και θα δημιουργήσουν την δημοκρατία του.
Στο σημείο αυτό επισημαίνουμε το ερμηνευτικό λάθος, που έχει υποστηριχθεί πρόσφατα και μάλιστα στην επανέκδοση της «Χάρτας της Ελλάδος» από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους , πως το λιοντάρι συμβολίζει τον σουλτάνο. Ο Ρήγας, όπως μνημονεύσαμε, τους σκλαβωμένους, τα παλληκάρια, τα χαρακτηρίζει ως λιοντάρια.
Μάλιστα ο Ρήγας είναι σαφής στο Θούριο και στον Ύμνο Πατριωτικό για την σημασία αυτή. Ας αναφέρουμε τους στίχ. 1-2 του Θουρίου, «Ως πότε παλληκάρια θα ζούμεν στα στενά/ μονάχοι σαν λιοντάρια στες ράχες, στα βουνά;» και τον στίχ. 63, «Σουλιώτες και Μανιάτες λιοντάρια ξακουστά».
Παρόμοια και στον «Υμνο Πατριωτικό», στροφή 5, ο Ρήγας δίνει τη σχετική ερμηνεία για το συμβολισμό του λιονταριού, που είναι τα σκλαβωμένα παλληκάρια:
«Όλα τα έθνη το θωρούν,
και παλ” ευθύς το απορούν
πως τέτοια παλληκάρια
που “ναι σαν τα λιοντάρια
να ζουν στην τυραννίαν».
Επίσης και στη στροφή 15 του «΄Υμνου Πατριωτικού» ο Ρήγας θεωρεί τα παλληκάρια πως είναι σαν τα λιοντάρια:
«Αυτούς που βλέπετ” αντικρύ,
είναι Κονιάρηδες χοντροί.
Κ” εσείς, μπρε παλληκάρια,
Είστε σαν τα λιοντάρια».
Παράλληλα στον Θούριό του ο Ρήγας δίνει τον χαρακτηρισμό για τον Σουλτάνο, τον αποκαλεί «λύκο». Αυτός είναι ο χαρακτηρισμός για τον Σουλτάνο και όχι το λιοντάρι. Στον Θούριό του ιδιαίτερα ο Ρήγας παρατηρεί πως αν δεν στέλνουν από την Αίγυπτο το χαράτσι θα «ψωφίσει ο λύκος», δηλ. ο Σουλτάνος, δείχνοντας κατ” αυτόν τον τρόπο και την σημαντική πολιτικοοικονομική του σκέψη:
«Χαράτζι της Αιγύπτου στην Πόλ” ας μη φανή, 103
για να ψοφήσ” ο λύκος, οπού σας τυραννεί».
Παρόμοιο χαρακτηρισμό παρατηρούμε και στους επόμενους στίχους του «Θουρίου»:
«Να σφάξωμεν τους λύκους, που τον ζυγόν βαστούν 121
και Χριστιανούς και Τούρκους σκληρά τους τυραννούν».
Ακόμη προσθέτουμε ότι τον σουλτάνο τον χαρακτηρίζει και με τον λαγό στον στίχ. 112, «καρδιοκτυπά και τρέμει σαν τον λαγό κι αυτός».
Στους πρώτους αυτούς στίχους του Θουρίου, στους οποίους ο Ρήγας περιγράφει επιγραμματικά την φρικώδη κατάσταση των σκλαβωμένων, δεν γράφει στο δεύτερο πρόσωπο πληθυντικού «να ζήτε», μια και απευθύνετε στα παλληκάρια, αλλά βάζει πληθυντικό πρώτου προσώπου «να ζούμεν» περιλαμβάνοντας κατ” αυτόν τον τρόπο τον εαυτόν του και όλους τους σκλαβωμένους του Βαλκανικού χώρου:
«Ως πότε παλληκάρια, να ζούμεν στα στενά, 1
μονάχοι, σαν λιοντάρια, στες ράχες, στα βουνά».
Τονίζει εμφαντικά πως δεν όριζαν πλέον ούτε πατρίδα, ούτε τους γονείς, ούτε τα παιδιά τους. Γι” αυτό και διακηρύσσει στους στίχ. 7-8 το απαράμιλλο για την αξία της ελευθερίας, πως είναι προτιμότερη «μιας ώρας ελεύθερη ζωή / παρά σαράντα χρόνοι σκλαβιά και φυλακή». Είναι η εμπειρία των σαράντα χρόνων της ζωής του ίδιου του Ρήγα. Σαράντα χρονών ήταν όταν έγραψε τον Θούριο.
Στη συνέχεια επεξηγεί αυτή του την αφοριστική πρότασή του για την κατάσταση της σκλαβιάς. Ζώντας μέσα στη σκλαβιά ό,τι και να δημιουργήσεις, ο τύραννος με τους κατά τόπους πασάδες του, τονίζει πάλι ο Ρήγας στον στίχ. 14 πως «πασχίζει πάλιν το αίμα σου να πιεί».
Οποιαδήποτε στιγμή είναι δυνατόν να σε καταστρέψει και να σε θανατώσει, χωρίς λόγο, χωρίς εξήγηση. Ακόμη και αν αποκτήσεις αξιώματα, Βεζύρης, Δραγουμάνος, πάλι είσαι εκτεθειμένος στις ορέξεις του σουλτάνου, της απολυταρχικής τυραννίας και εξουσίας του.
Παραστατικά στον στίχ. 10 περιγράφει την κατάσταση αυτή πως είναι σα να ψένουν κάθε στιγμή στη φωτιά, «στοχάσου πως σε ψένουν καθ” ώραν στη φωτιά».
Επί πλέον, ο Ρήγας σε αυτούς τους πρώτους στίχους καταρρίπτει ως ανεπιτυχή την προσπάθεια, που εκδηλώνονταν κυρίως εκ μέρους των Φαναριωτών πως υπηρετώντας τον σουλτάνο θα ήταν δυνατόν να γινόταν η κατάληψη της εξουσίας από τους Έλληνες.
Και γι” αυτήν του την θέση φέρνει παραδείγματα Ελλήνων, οι οποίοι υπηρέτησαν τον Σουλτάνο και τους οποίους σε κάποια στιγμή τους αποκεφάλισε. Αυτή ήταν η μοίρα της εθελούσιας υπηρεσίας του τυράννου.
Ο Ρήγας αντιτίθεται σε αυτήν την τακτική και προτείνει τον ένοπλο στρατιωτικό αγώνα για την αποτίναξη του τυράννου και της σκλαβιάς. Και δείχνει πόσο ενημερωμένος ήταν στα ιστορικά γεγονότα της εποχής του με τη συνακόλουθη αξιολόγησή τους.
Παραστατικά μνημονελυει έξι χαρακτηριστικές περιπτώσεις Ελλήνων , οι οποίοι υπηρέτησαν τον σουλτάνο στις υψηλές βαθμίδες της εξουσίας και βρήκαν τραγικό θάνατο.
«Ο Σούτζος κι ο Μουρούζης, Πετράκης, Σκαναβής, 15
Γκίκας και Μαυρογένης, καθρέπτης είν” να ιδής.
Ανδρείοι καπετάνοι, παπάδες, λαϊκοί,
σκοτώθηκαν, κι αγάδες, με άδικον σπαθί,
κι αμέτρητ” άλλοι τόσοι, και Τούρκοι και Ρωμιοί,
ζωήν και πλούτον χάνουν, χωρίς καμμιά “φορμή». 20
Ηταν όλοι τους γνωστοί τον λαό, γι” αυτό και τονίζει πως οι περιπτώσεις τους είναι «καθρέπτης» για να αντιληφθούν την ανεπιτυχή αυτή τακτική της εθελουσίας υπηρεσίας του σουλτάνου με το σκεπτικό τους πως εκ των έσω να αλώσουν την εξουσία. Συγκεκριμένα για τον καθένα από τους έξι Έλληνες, που μνημονεύει ο Ρήγας, σημειώνονται τα κάτωθι:
α). Σούτσος Νικόλαος , Μέγας Διερμηνέας της Πύλης. Κατά τον Ρωσσοτουρκικό πόλεμο κρίθηκε ύποπτος και αποκεφαλίσθηκε το 1769.
β). Μουρούζης Γεώργιος, (1773-1796), Μέγας διερμηνέας τα Πύλης, ήρθε σε έριδες με τον αρχιναύαρχο Χουσείν πασά, εξορίστηκε την Κύπρο τον Δεκέμβριο του 1796, όπου και δηλητηριάστηκε και απεβίωσε. Η «Εφημερίς» των αδελφών Πούλιου στη Βιέννη γράφουν σχετικά .
γ). Πετράκης , τραπεζίτης του σουλτάνου, που καρατομήθηκε το 1786 μετά την απαίτηση του διορισθέντος ως ηγεμόνας της Βλαχίας αντιπάλου του Νικ. Μαυρογένη .
δ). Σκαναβής Δημήτριος, αντιπρόσωπος των Χίων στην Κωνσταντινούπολη, λόγω της ευνοίας της Βαλιδέ σουλτάνας ήταν πανίσχυρος, όμως εξέπεσε της ευνοίας του σουλτάνου και θανατώθηκε το 1778.
ε). Γκίκας Γρηγόριος , Μέγας Διερμηνέας, Ηγεμόνας της Βλαχίας και της Μολδαβίας έπεσε σε δυσμένεια και αποκεφαλίσθηκε το 1777, και δημεύθηκε η μεγάλη περιουσία του.
ζ). Μαυρογένης Νικόλαος , πρώτα Δραγουμάνος του Στόλου, Ηγεμόνας της Βλαχίας και Μολδαβίας, αρχιστράτηγος των Οθωμανικών στρατευμάτων εναντίον των Ρωσικών, και λόγω των αποτυχιών αποκεφαλίσθηκε την 1 Οκτωβρίου 1790.
Μάλιστα ο Ρήγας αναφέρει πως την ίδια τύχη είχαν, εκτός από αυτούς τους επώνυμους, και πολλοί καπετάνιοι, παπάδες, αγάδες και λαϊκοί. Στο σημείο αυτό επισημαίνει στον στίχ. 20 πως όχι μόνο Ρωμιοί αλλά πολλοί Τούρκοι είχαν την ίδια τύχη από τις αυθαιρεσίες του σουλτάνου, «ζωήν και πλούτον χάνουν χωρίς καμμιά “φορμή». ΄Εχει σημασία να επισημάνουμε ότι ο Ρήγας κατατάσσει και το μωαμεθανικό λαό, τους Τούρκους, στην ίδια μοίρα με τους Ρωμιούς, πως και αυτοί υπόκεινται στις αυθαιρεσίες της τυραννίας, του σουλτάνου και των πασάδων του.
Πρωτοποριακή θέση την οποία αναπτύσσει και σε άλλα σημεία των επαναστατικών κειμένων του. Και για παράδειγμα αναφέρουμε την «Επαναστατική Προκήρυξη» στην οποία διακηρύσσει ότι «όλοι στενάζουν υπό την δυσφορωτάτην τυραννίαν του Οθωμανικού βδελυρωτάτου δεσποτισμού, όλοι, Χριστιανοί και Τούρκοι, χωρίς ξεχωρισμόν θρησκείας.ώστε κανένας, οποιασδήποτε τάξεως και θρησκείας, δεν είναι σίγουρος μήτε δια την ζωήν του, μήτε δια την τιμήν του, μήτε δια τα υποστατικά του».
Παρόμοια ο Ρήγας στο τέλος του Θουρίου στίχ. 121-122 τονίζει πως η απολυταρχική εξουσία του σουλτάνου με τους κατά τόπους εκπροσώπους του, που τους αποκαλεί «λύκους», τυραννά όχι μονάχα τους χριστιανούς, αλλά και τους Τούρκους. Γι” αυτό και διακηρύσσει, «Να σφάξωμεν του λύκους (τον σουλτάνο και τους κατά τόπους πασάδες του) που τον ζυγόν βαστούν, και χριστιανούς και Τούρκους σκληρά τους τυραννούν».
Στη Β΄ ενότητα του Θουρίου, στίχ. 21-40, ο Ρήγας δίνει οδηγίες για τον τρόπο με τον οποίο θα πρέπει να οργανωθεί η επανάσταση των σκλαβωμένων, για την νίκη τους εναντίον των δυνάμεων του τυράννου, των σουλτανικών στρατευμάτων. Γνώριζε τη σημασία του ψυχολογικού παράγοντα στην επίτευξη του καλού αποτελέσματος κατά την επαναστατική διαδικασία των σκλαβωμένων.
Γι” αυτό και ο Ρήγας χρησιμοποιεί τον Όρκο . Βάζει τους ραγιάδες να ορκιστούν στην απόφασή τους να αποτινάξουν την τυραννία και να αποκτήσουν την πολυπόθητη ελευθερία, που τόσους χρόνους οι σκλαβωμένοι ονειρεύονταν. Η τακτική αυτή δείχνει πόσο μεθοδικός ήταν ο Ρήγας στην προετοιμασία του στρατηγικού του σχεδίου. Τον Όρκο έχει χρησιμοποιήσει και ο Κοραής στο «Ασμα Πολεμιστήριον» , και τον εφήρμοσαν μετέπειτα οι Φιλικοί και οι Επαναστάτες του 21.
Μάλιστα ο Ρήγας βάζει τους σκλαβωμένους να ορκιστούν «επάνω στον Σταυρόν», το πιο ιερό που έχουν οι χριστιανοί. Επί πλέον ο Ρήγας ως προνοητικός ηγέτης αναγράφει και τα λόγια του Ορκου, με σκοπό να καθοδηγηθούν οι επαναστάτες. Να αποφύγουν τις μεθόδους εξαγορασμού τους από τους τυράννους. Ορκίζονται πως δεν θα εργαστούν πλέον για τους τυράννους και δεν παραπλανηθούν από τα «ταξίματά» τους, τις υποσχέσεις, τη συνήθη τακτική των εξουσιαστών. Θα σταθούν ενάντιοι, με τελικό σκοπό να τους αφανίσουν. Μάλιστα ο Ρήγας βάζει και τις συνέπειες της αθέτησης του Ορκου από τον ορκιζόμενο επαναστάτη-ραγιά, να αστράψει ο Ουρανός και να τον κατακάψει, να τον εξαφανίσει σαν καπνό.
Παράλληλα στους στίχους αυτούς του Θουρίου ο Ρήγας δίνει και βασικές οδηγίες στους επαναστάτες, πως τώρα θα έχουν την ευθύνη των πράξεών τους. Πρέπει να ακολουθούν «προκομμένους» αρχηγούς με πατριωτισμό, πολιτικός όρος που εισάγεται με τον Ρήγα.
«Ελάτε μ” έναν ζήλον σε τούτον τον καιρόν, 21
να κάμωμεν τον όρκον επάνω στον Σταυρό,
συμβούλους προκομμένους, με πατριωτισμό,
να βάλωμεν, εις όλα να δίδουν ορισμό».
Επιπροσθέτως οι επαναστάτες θα πρέπει να ακολουθούν τους Νόμους και όχι τις επιθυμίες τους. Με την υπακοή στους Νόμους περιορίζονται οι εγωϊστικές τάσεις των επαναστατών.
Επί πλέον ο Ρήγας γνωρίζει τον τρόπο διοίκησης, πως πρέπει να υπάρχει ένας αρχηγός. Το πρόβλεψε στον Θούριό του, πως χωρίς έναν αρχηγό στην επανάσταση δεν θα ήταν δυνατόν να υπάρξουν θετικά αποτελέσματα. Θα επακολουθήσει η κατάσταση της πολυαρχίας με τα δυσάρεστα επακόλουθα της αναρχίας, που ο Ρήγας την παρομοιάζει με την σκλαβιά.
Χαρακτηριστικά ο Ρήγας διακηρύσσει στους στίχ. 25-27 του Θουρίου,
«Οι Νόμοι ναν” ο πρώτος και μόνος οδηγός, 25
και της πατρίδος ένας να γένη αρχηγός.
Γιατί κ “η αναρχία ομοιάζει την σκλαβιά».
Τα γεγονότα, που συνέβηκαν κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821 με την πολυαρχία και την έλλειψη ενός αναγνωρισμένου αρχηγού, επιβεβαιώνουν τη βασική αυτή επιτελική αρχή διοικήσεως του Ρήγα. Προσθέτουμε ότι αναφορά στους «Νόμους» ο Ρήγας κάνει και στον στίχ. 82 του Θουρίου, όταν απευθύνεται στα παλληκάρια, που βρίσκονται ως ναύτες στην αρμάδα του σουλτάνου, «Οι Νόμοι σας προστάζουν να βάλετε φωτιά».
~~~~~~~~~~~~~~~
~~~~~~~~~~~~~~~
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.