Ελληνική παιδεία. Αν το θελήσει μπορεί. Οι Φινλανδοί μας δείχνουν τον δρόμο.

Ζώντας επί μακρόν τα τελευταία χρόνια σε μία προηγμένη χώρα της Βόρειας Ευρώπης, τη Φινλανδία, προβληματίστηκα έντονα όπως ο καθένας μας, για το αναποτελεσματικό σύστημα παιδείας της χώρας μας. Η σύγκριση είναι αναπόφευκτη, αφού ο γιός μου μετείχε κατά καιρούς και στα δύο συστήματα,καθώς και σ’αυτό της ανώτατης εκπαίδευσης της Μ.Βρεττανίας. Έχω την καλή τύχη,να συζητώ ατέλειωτες ώρες με ανθρώπους που είναι καθηγητές στη δημόσια εκπαίδευση της Φινλανδίας, όπως με τη φυσικοχημικό λυκείου κα Pirjo Saarinen και τον καθηγητή πανεπιστημίου κο Raine Koskimaa. Είναι και οι δύο πρώτα εξαδέρφια της συζύγου μου και αυτό βοηθάει πολύ. Το θέμα παιδεία αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον, όταν σ’αυτή τη μακρινή χώρα του βορρά, με τις δύσκολες καιρικές συνθήκες και με το μισό πληθυσμό από την χώρα μας, καταφέρνει  να αξιολογείται η παιδεία της κατ’επανάληψη από το ίδρυμα Economist Intelligence Unit for Pearson, ως η καλύτερη στον πλανήτη μας! Βέβαια η πρώτη εικόνα που έρχεται στο μυαλό κάποιου που επισκέπτεται αυτή τη χώρα, είναι τα κινητά τηλέφωνα Nokia, οι γρήγοροι οδηγοί φόρμουλας και...οι όμορφες ξανθιές. Κάποιοι ακόμα θεωρούν τη Φινλανδία χώρα εξωτική του Αη Βασίλη στο βόρειο πόλο και ... λανθασμένα χώρα που ζούν πολικές αρκούδες! 

Ποιά είναι άραγε η εικόνα της Φινλανδίας για τους ίδιους τους κατοίκους της; Ως βασικά χαρακτηριστικά της χώρας τους σε διάφορες έρευνες οι φινλανδοί θεωρούν τις αμέτρητες λίμνες, τη σάουνα, τα αχανή δάση, την καθαρή φύση, το μαύρο ψωμί και τον συνθέτη Jean Sibelius.   

Αλλά ας έρθουμε στο θέμα μας, την παιδεία και το επιτυχημένο σύστημά τους. Όλα τα παιδιά αρχίζουν το σχολείο μόλις συμληρώσουν τα 7 και όχι νωρίτερα. Μετά το 6τάξιο δημοτικό ακολουθεί το 3τάξιο γυμνάσιο.Μετά όσοι θέλουν πάνε στο 3τάξιο λύκειο ή επαγγελματικό σχολείο . Όσοι τελειώσουν το λύκειο μπορούν να συνεχίσουν με εξετάσεις στα 20 πανεπιστήμια της χώρας. Έως εδώ καλά,θα μου πείτε, τα ίδια όπως και εμείς. Aς δούμε όμως και τα διαφορετικά. Δεν υπάρχουν καθόλου ιδιωτικά σχολεία,ούτε ειδικά ή ελίτ σχολεία υπεροχής. Στο ίδιο σχολείο πηγαίνει και η κόρη του πρωθυπουργού, του προέδρου της Nokia, του θυρωρού και πολλά άλλα παιδιά με αναπηρία, καθώς και παιδιά μεταναστών.  ¨Εμείς είμαστε μία μικρή χώρα και δεν έχουμε την πολυτέλεια να χάσουμε ούτε ένα παιδί. Θεωρούμε ότι ενσωμάτωση, κοινωνικοποίηση και μάθηση πάνε μαζί.¨ Λόγια του φινλανδού πρωθυπουργού που ανήκει στο κυβερνόν δεξιό κόμμα! Σε όλα τα σχολεία της χώρας τα πρότυπα είναι οι καλύτεροι μαθητές, αλλά όπως είναι δομημένο το σύστημα, όσοι δεν είναι πρώτοι δεν υποφέρουν και νιώθουν μειονεκτικά. Το αντίθετο μάλιστα, οι καλύτεροι παρακινούν τους υπόλοιπους προς τα πάνω και ο καθένας με την ακούραστη βοήθεια των δασκάλων τους προσπαθούν να ξεπεράσουν τον εαυτό τους, αντί να απογοητευτούν και να πέσουν στην αδράνεια. 

Μετά το βασικό μάθημα οι πιο αδύναμοι έχουν ενισχυτική διδασκαλία και ψυχολογική στήριξη να γίνουν κι αυτοί καλύτεροι, γι’αυτό και οι πρώτοι μαθητές κάθε τόσο εναλλάσονται. Μ’αυτόν τον τρόπο δίδονται ίδιες ευκαιρίες σε όλους και παράλληλα διατηρούν την κοινωνική συνοχή στην μαθητική κοινότητα. Η παιδεία είναι εντελώς δωρεάν μέχρι και την αποφοίτηση από το πανεπιστήμιο. Πρόσφατα ήρθαν καθηγητές από άλλες χώρες για να μελετήσουν το σύστημα και έμειναν έκπληκτοι γιατί δεν είδαν κάποιο γκράφιτι σε σχολείο ή πανεπιστήμιο!! Και τι είναι αυτό που βοηθάει στην επιλογή του επαγγέλματος; Σύμφωνα με έρευνα που δημοσιεύτηκε πρόσφατα,oι  περισσότεροι 10χρονοι μαθητές πιστεύουν ότι το καλύτερο επάγγελμα,είναι αυτό που τους αρέσει να κάνουν με κέφι και όρεξη, μπορούν να γνωρίσουν ενδιαφέροντες ανθρώπους και έχουν την δυνατότητα  να κάνουν διακοπές αναψυχής όπου τους αρέσει. Το πόσα λεφτά θα βγάζουν είναι σημαντικό αλλά όχι το σημαντικότερο. Αυτό μπορεί να εξηγεί και το ότι η Φινλανδία είναι η χώρα με το χαμηλότερο δείκτη διαφθοράς στον κόσμο!!  Οι δάσκαλοι παίρνουν πολύ λιγότερα από τους Γερμανούς ή τους Γάλλους, δεν έχουν το καλύτερο αυτοκίνητο, αλλά αυτό δεν τους εμποδίζει να αγαπούν αυτό που κάνουν. Θεωρούν πως κακή παιδεία και διαφθορά πάνε χέρι-χέρι. Συχνά οι εκπαιδευτικοί λένε: Προτιμώ έναν ευτυχισμένο οδοκαθαριστή, από ένα νευρωτικό ακαδημαικό.  Συνεχώς μιλάνε για τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη.  ¨ Η μάθηση λένε,καλλιεργείται καλύτερα εκεί όπου βρίσκει σταθερό συναισθηματικό έδαφος,διότι δεν είναι κάτι που εισάγεται στον ανθρώπινο νου μόνο με την εξωτερική διδασκαλία (επανάληψη και μίμηση), αλλά είναι μία εσωτερική διεργασία ίδιας και εμπειρικής ανακάλυψης που, χωρίς την αμοιβαία βούληση δεν μεταδίδεται .¨   Όλα αυτά είναι πολύ ωραία στη θεωρία θα μου πείτε αλλά πώς γίνονται πράξη; Στις παρακάτω γραμμές,περιγράφοντας μία ημέρα ενός μαθητή, ελπίζω να μην κουράσω. Στις 8 το πρωί αρχίζει το σχολείο μέσα στην τάξη, χωρίς συγκεντρώσεις και μεγαφωνικές ομιλίες στο διαπασόν στο προαύλιο, συνήθως με λίγη μουσική για περισυλλογή και ψυχολογική προετοιμασία για το μάθημα. Κάθε μαθητής κάθεται κοντά σ’ένα τραπεζάκι,που δεν είναι πάντα το ίδιο,επειδή δεν αλλάζουν αίθουσα οι δάσκαλοι, αλλά οι μαθητές. Αυτό γιατί κάθε δάσκαλος έχει την δική του αίθουσα,με τα προσωπικά του αντικείμενα, βοηθήματα διδασκαλίας και υποδέχεται τα παιδιά στο μάθημα σαν οικοδεσπότης. Στο δάσκαλο μιλάνε τα παιδιά με σεβασμό αλλά  με οικείο τρόπο. Αν κάτι δεν καταλαβαίνουν φωνάζουν “hei ope”,που σημαίνει ¨ε,δάσκαλε¨ και έρχεται ο δάσκαλος να βοηθήσει. Αν κάποιος δεν ξέρει κάτι ή δεν έχει λύσει κάποιο πρόβλημα,δε σημαίνει απολύτως τίποτα!  Η φιλοσοφία τους είναι πως κάθε μαθητής είναι υπεύθυνος για τη μάθησή του. Ο δάσκαλος είναι υποχρεωμένος να κάνει ενισχυτικά μαθήματα τις απογευματινές ώρες. Παρότι θεωρούνε ότι ο μαθητής μαθαίνει  μόνο γιατί το επιθυμεί ο ίδιος, υπάρχουν κάποια τεστ, περισσότερο για υποκίνηση. Στις 11.45’και για μισή ώρα υπάρχει ζεστό φαγητό στο εστιατόριο του σχολείου. Δευτέρα και Παρασκευή το σχολείο τελειώνει στις 14.00’,εκτός και αν κάποιος θέλει να κάνει κάτι δημιουργικό,όπως σπόρ ή κάτι άλλο.Τις άλλες μέρες το σχολείο τελειώνει στις 16.00’.                                                                                         

Στο λύκειο μετά από 5 εβδομάδες σχολείο, υπάρχει μια εβδομάδα εξετάσεων σε έξι μαθήματα. Οι καθηγητές συνήθως δεν επιτηρούν καθόλου. Η υποκλοπή θεωρείται μέγιστη ντροπή. Αν κάποιος δεν είναι ευχαριστημένος με τη βαθμολογία του, μπορεί να ζητήσει να μη ληφθεί υπόψη και να το επαναλάβει μετά από νέα προετοιμασία. Μετά το σχολείο, στο σπίτι τα παιδιά ασχολούνται με άλλα πράγματα που τους αρέσουν. Διαβάζουν εξωσχολικά βιβλία, γι’αυτό και ειδικά στην ανάγνωση βιβλίων βγήκαν πρώτοι και με διαφορά από τους μαθητές άλλων χωρών. Βέβαια, η επιτυχημένη παιδεία είναι συνδυασμός πολλών παραγόντων. Οι καθηγητές λένε πως η εκπαίδευση δεν είναι κάτι που γίνεται μέσα σ’ένα πολιτικό και πολιτισμικό κενό. Είναι συστατικό κομμάτι του συνόλου της κοινωνίας όπου δάσκαλοι, γονείς, μαθητές και πολιτεία συμβάλλουν κατά τον ίδιο βαθμό. Συμμετοχή στην παιδεία έχουν η οικογένεια και η…γειτονιά, το κοινωνικό περιβάλλον δηλαδή η κοινωνία, με τις αξίες και τα πρότυπά της, ο δεδομένος χώρος και χρόνος, οι ανθρώπινες σχέσεις, οι νόμοι και τα ΜΜΕ με τις απόψεις και εικόνες που μεταδίδονται.                              

Βέβαια, θα μου πείτε, αυτά είναι πράγματα παρατραβηγμένα για τη χώρα μας. Και βέβαια έτσι είναι. Η μέθοδος της παιδείας δεν είναι κάτι που αντιγράφεται από κάποιους ειδικούς. Μόνο οι αρχές της, που εμείς οι έλληνες θέσαμε στην Αρχαία Ελλάδα, παραμένουν αναλλοίωτες. Το σημειώνω, γιατί γνωρίζω ότι έρχονται στα φινλανδικά σχολεία κάποιοι ¨ειδικοί¨από την Ελλάδα για να μελετήσουν το σύστημα. Είμαι σίγουρος πως θα δούν ότι τους βολεύει… Χωρίς την κινητοποίηση και την βούληση όλης της κοινωνίας που θα καθορίζει με ειλικρίνεια και ρεαλισμό το πώς θα λειτουργεί και πού θα στοχεύει κατά καιρούς ένα σύστημα ελληνικής παιδείας, πατώντας πάνω στις δικές μας αξίες και αναγκαιότητες, δε νομίζω ότι θα πετύχουμε κάτι. Άλλωστε οι φινλανδοί αυτό έκαναν και πέτυχαν. Σ’αυτό, μπορούμε να τους αντιγράψουμε. Κρατώ τα λόγια ενός έμπειρου πανεπιστημιακού καθηγητή του ΜΙΤ. ¨Πολύ σπάνια τα όποια συστήματα μπορούν να δούν αυτό που συμβαίνει κάτω από τη μύτη τους. Ένα σύστημα από τη στιγμή που μπαίνει στη λογική της συντήρησης, αρέσκεται να πιστεύει στην ίδια του την προπαγάνδα, στις ιστορίες που ουσιαστικά μόνο του δημιουργεί. Μια κραταιά γραφειοκρατία μπορεί να έχει όλες τις πληροφορίες αλλά λόγω έλλειψης ευελιξίας και καθαρής σκέψης να μη μπορεί να αντιδράσει και να καθορίσει τα γεγονότα.¨  Αλήθεια, πόσο θα συμφωνούσαν οι καθηγητές στη χώρα μας μ’αυτό που δέχθηκαν οι καθηγητές στη Φινλανδία, όπου οι γονείς συμμετέχουν ενεργά στην αξιολόγηση πρόσληψης του διευθυντή και των καθηγητών!! 

Ο ανηψιός μου, που σπουδάζει πολιτικός μηχανικός στο πολυτεχνείο Πατρών, εντυπωσιάστηκε από το γεγονός ότι στη Φινλανδία οι φοιτητητές δεν επιδιώκουν να αγοράσουν το τελευταίο μοντέλο κινητού της ΝΟΚΙΑ, ούτε το τελευταίο μοντέλο της SAAB ή VOLVO! Ο δε ανηψιός της γυναίκας μου που σπουδάζει μηχανικός σε ΤΕΙ του Ελσίνκι, όταν το καλοκαίρι ήρθε για διακοπές στα ελληνικά νησιά,ε ίδε πανάκριβα μεγάλα τζίπ και σκέφτηκε πως μάλλον θα τα χρειάζονταν για να πηγαίνουν στη Σαχάρα για σαφάρι, διότι στα νησιά δεν έχει και τόσους πολλούς δρόμους! Η παιδεία δημιουργεί αναμφίβολα και αντιλήψεις και βέβαια οι φοιτητές στη χώρα μας παραξενεύονται και ενίοτε παρερμηνεύουν, όταν μαθαίνουν πως οι συνάδερφοί τους στον ευρωπαικό βορρά έχουν τη χαμηλότερη τηλεθέαση στους νέους στην Ευρώπη σύμφωνα με το ευρωβαρόμετρο και πως δεν υπάρχει φοιτητής που να μην έχει μια δανειστική ταυτότητα βιβλιοθήκης!  ¨Μα αυτοί περιμένουν τα σαββατοκύριακα για να μπεκρουλιάσουν ¨λένε. Και βέβαια έτσι είναι, αλλά γιατί άραγε πρέπει να κοιτάμε ή και συχνά να αντιγράφουμε μόνο τα κακά; Ως επίλογο θα ήθελα να αναφέρω κάποιες κακές αγκυλώσεις της παιδείας μας που δεν μας αφήνουν να πάμε μπροστά. Και βέβαια δεν θα αναφερθώ στα αστεία άσυλα και σε άλλες γραφικότητες .

Θα κλείσω περιγράφοντας κάποια ταμπού για την παιδεία μας που για τους άλλους που είναι και οι υγιείς ανταγωνιστές μας στον παραγωγικό στίβο είναι αυτονόητα. Η στενή συνεργασία του παραγωγικού τομέα με τα εκπαιδευτικά ιδρύματα είναι το μεγάλο ατού της φινλανδικής εκπαίδευσης. Η επιστημονική έρευνα χρηματοδοτείται από το δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα. Οι ιδιωτικοί φορείς μπορούν να χρηματοδοτούν σχέδια καινοτομιών με μεγαλύτερο ρίσκο σε σύγκριση με το κράτος. Η τεχνολογική προσπάθεια δημιουργίας καινοτομιών και ανανέωσης αποτελεί ζήτημα υψίστης σημασίας στην εκπαίδευση και την προώθηση της επιστήμης. Και βέβαια όλα αυτά δεν θα μπορούσαν να γίνουν αν οι εκπαιδευτικοί δεν αφιέρωναν 2 ώρες την εβδομάδα για επαγγελματική βελτίωση, αλλά και δεν ήταν υποχρεωμένοι να αποκτήσουν μεταπτυχιακό τίτλο, σύμφωνα με τελευταία απόφαση, σε όποια ηλικία και αν ευρίσκονται!!!

Κωνσταντίνος  Δασκαλάκης

Σύμβουλος επιχειρήσεων

Μέλος ελληνοφινλανδικού συνδέσμου στο Ελσίνκι